Türkmensährada bolan pajygaly waka

Bender-Türkmen we Çapaklyda bolan wakalary (ýekşenbe, 9 Deý aýy 1386ý - 30.12.2007ý) şu ýerde pars dilinde okap bilersiňiz.

„Türkmen Dil Fondunyň“ döredilmeginiň ilkinji synanşyklary

Eýran türkmenleriniň täze başlangyjy, „Türkmen Dil Fondunyň“ döredilmeginiň ilkinji synanşyklary bilen ähli Eýran türkmelerini we olaryň ykbalyna jan ýandyrýan ähli adamlary tüýs ýürekden gutlaýarys.
Bu başlangyç eýran türkmeleriniň taryhynda ilkinji gezek edilmäge synanşylan uly bir guramaçylykly iş diýsek bolar. „Türkmen Dil Fondunyň“ guramaçylyk işlerini alyp barýanlara we Fonduň Düzgünnamasyny (Esasnamasyny) taýýarlamak ynanylan adamlara alyp barýan işleri üçin minnetdarlyk bildirip, olara bu möhüm işde uly üstünlikler arzuw edýäris. Bu Fonduň eýran türkmenleriniň ýitip barýan dilini we milli medeniýetini ösdürmekde uly işler bitirip biljekdigine ynanýarys we bu gowy başlangyjyň dowam tapjakdygyna umyt bildirýäris.
Işiňiz ileri we üstünlikler hemraňyz bolsun!

Türkmen diliniň käbir ýazuw kadalary:

Dil:
Fonetika (fonemalary /many aňladýan sesleri/ öwrenýän ylym)
Leksikologoýa (sözler we sözlük düzmegi öwrenýän ylym)
Gramatika:
1. morfologiýa (sözleriň ýasalşy, goşulmalar, işlikler, ýöňkemeler, düşümler we ... öwrenýän ylym)
2. sintaksis (sözlemleri we söz düzümleri, olaryň gurluşlaryny öwrenýän ylym)

Türkmen dilinde 30 harp bar. Olaryň 9-y çekimli we 21-si hem çekimsiz harplardyr.
Ýogyn çekimliler: a, o, u, y (4 sany)
Inçe çekimliler: e, ä, i, ö, ü (5 sany)

Sözüň birinji bognunda ýogyn çekimli gelse indiki bogunlardaky çekimliler hem ýogyn çekimli bolmaly.
Mysal: topragyňdan, babalarymyzyňky, gurgunçylykmy,

Sözüň birinji bognunda inçe çekimli gelse indiki bogunlardaky çekimliler hem inçe çekimli bolmaly.
Mysal: işdeşlerimizden, kebelek, ädikleriniňki, üzümleri, özümiňkilerden.

o we ö çekimli sesleri 1-nji bogundan soň eşdilse-de ýazylmaýar.
(oglanlaryňky, owadanlardan, nobat, doganlar)
(ördek, öýkelemek, börek, çörek)

u we ü çekimli sesleri 2-nji bogundan soň eşdilse-de ýazylmaýar.
(uly, ululardan, ugruny, gurluşykdan)
(üzümiň, sözlügiň, çözgüdini, )

* Goşma we käbir alynma sözlerde bu kada saklanmaýar.

Çekimsiz harplar: açyk we dymyk çekimsizlere bölünýärler:

Açyk çekimsizler: b, d, g, j, ž, l, m, n, ň, r, w, ý, z.
Dymyk çekimsizler: ç, f, h, k, p, s, ş, t.

Sözüň soňundaky dymyk p, ç, t, k çekimsizler çekimli ses bilen başlanýan goşulma goşulanda degişlilikde b, j, d, g çekimsizlerine öwrülýärler.
Mysal: kitap --> kitabyň; agaç --> agaja; bürgüt --> bürgüdiň; taýak --> taýagy.

Türkmen elipbiýi

(Suraty ulaldyp görmek üçin üstüne bir gezek basyň!)

* kirillik „E“, “e“ harpy latyn elipbide sözüň başynda ýazylanda „Ýe“, „ýe“ we sözüň başga ýerlerinde „e“ ýazylýar.
* kirildaky “я”, “ю”, “ё” latynçada tertip boýunça “ýa”, “ýu”, “ýo”.

Ýörgün sözlerde bir näçe goýberilýän ýalňyşlyklar (edebi dilde)

nädogry .......................... dogry
------------------------------------------------
hawwa .......................hawa (dogry- şeyle manyda)
howa ......................... howa (gunly- ýagyşly we ...)
keblemek ................. geplemek
ketab ........................ kitap
ad .............................. at (adam ady we münülýän at)
sözlik ........................ sözlük
edmek ...................... etmek
gaýdmak .................. gaýtmak
hökmän .................... hökman
iz ................................ yz
diz ............................. dyz
gözim ........................ gözüm
owodan ..................... owadan
yl ................................ ýyl
igit ............................. ýigit
mejjid ........................ metjit
aýdan dir....................aýdandyr
gelen dir......................gelendir
gelen de* ................... gelende
men de* .................... (mende 1 gagalm bar,
.....................................men-de gitjek= men hem gitjek)
(* -de, -da, hem, hem-de manysyny aňladýar)

Atlar
----------------------------------------
mişik ......................... pişik
hozar ......................... horaz
myrad ....................... Myrat (oglan ady)

Gysgaltmalar
---------------------------------
ş.m. ........................... şoňa meňzeş
b-n ............................ bilen

GDA ......................... Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygy
ABŞ .......................... Amerikanyň Birleşen Ştatlary
EYR .......................... Eýran Yslam Respublikasy
HHR ......................... Hytaý Halk Respublikasy

Halkara gysgaltmalar
----------------------------------
Asb ........................... Aşgabat
TM ........................... Türkmenistan
TRK ......................... Türkmenistan
TRKM ..................... Türkmenistan
TRKMN .................. Türkmenistan
IRI ........................... Islamic Republic of Iran
RUS ......................... Russia

BIZIŇ IŞIMIZ

«Meniň nä işimmiş bu zatlar!» diýýäs.
Ol ýalňyşýar. Diýýäs: «Meniň nä işim!»
Ol ýaňraýar. Diýýäs: «Meniň nä işim!»
Ol aldaýar. Diýýäs: «Meni aldanok,
Illeri aldaýar. Meniň nä işim!»

Görünmeli ýerde görünmese-de,
Görünmesiz ýere irinmese-de.
Goýalmaly ýaşda goýalmasa-da,
Uýalmaly ýaşda uýalmasa-da,
Ýene-de diýýäris: «Goýalman geçsin,
Goý, uýalman geçsin. Meniň nä işim!»

...Ol bolsa:
«Hemme zat meniň öz işim,
Nädemde illeriň nä işi?» diýip,
Maýkasyny çermäp göbegne çenli,
Dyzyndan geçmeýän jalbaryn geýip,
Edil dik garşyňda, kofehanada,
Çigit çakyp otyr hüžžerdip döşün.
Sen bolsa diýýärsiň: «Goý, daş gemirsin,
Goý, ýalaňaç gezsin,
Meniň nä işim!»

,..Ol ogurlyk edýär. «Meniň nä işim,—
Diýýärsiň— wagt geler, jezasyn çeker».
Ol myjabat ýapýar. «Meniň nä işim, —
Diýýärsiň — hakykat lowurdap çykar».

Emma jezasynyň gelýänçä wagty,
Lowurdap çykýança hakykatymyz —
Žuda çökder düşýär parhlylygymyz,
Žuda gymmat düşýär kanagatymyz.

...Ol adamyň eden etmişi uly.
Ol-a ilden bezgek, il ondan bezgek.
Ýygnakda şol hakda sowal goýulýar,
Ýetýär geplemäge saňa-da gezek.

Sen onuň kimdigne bolsaň-da belet,
Ýa çekinip, ýa-da hormatlap ýaşyn,
Geplemek deregne aşak seredýäň:
«Goý, iller geplesin,
Meniň nä işim!»

Soň bir gün düşülýär seniň üstüňden,
Ýaňky gezek alyp hemmeden ozal,
Kiçijik günäli göreçleriňe
Eýmenç ýigrenç bilen aýlaýar nazar.

Hem diýýär: «Günäsi juda ullakan.
Jenaýatkär. Suda bermeli işin!»
Sen bolsa şondan soň bilip galýarsyň
Niçiksi zat eken —
«Meniň nä işim»

...Sen uly aýlykly ullakan işçi.
Emma pul diýleniň üýşüp ýataiyn
Göreňok sen. Nika ýüzükden başga
Ne-hä kümüşiň bar, ne-de altynyň.

Başga biri bolsa haram bagtynyň
Ugrunda hallanlap, otuzki dişin
Ýonduryp, gyzyldan gapladyp otyr.
Sen ýene-de diýýäň: «Meniň nä işim!»

Altyn dişli kişi gün-günden azýar,
Ili hem azdyrýar. Güjeňläp dişin,
Bir ajap maşgalan başyn aýlaýar.
Sen ýene diýýärsiň: «Meniň nä işim!

Aýlasa aýlasyn. Mana degenok...»
Ol bolsa kem-kemden gaýşardyp döşün,
Seniň duluňa-da ätläp başlaýar.
Soň weli dieňok:
«Meniň nä işim!»

Gurhanda: «Magşarda gopup harasat,
Asman-ýer çöwrüljek!» diýilýämişin,
Ýer çöwrülmez. Birden çöwrüläýse-de,
Ýeri çöwürjek zat:
«Meniň nä işim!»
***
Kerim Gurbannepesow, "Ömür", Sah. 64-66

ARŞYŇ ÜSTÜNDE GEÇEN PRES-KONFERENSIÝA

Ýaradan ýaradyp ilkinji Aty,
Çagyrdy ullakan pres-maslahat.
Maslahata geldi ähli haýwanat.
Haýwanlaň şu günki, ertirki bagty
Hakynda söz sözläp tutuş bir sagat,
Ýüz ýylyň işinden berdi hasabat.

Soň diýdi: «Ene-de bir mesele bar.
Şony hem çözäýsek — maslahat tamam.
Gaty toýnaklylaň maşgalasyna
Goşulmaly şu gün täze bir haýwan».

Onýança-da kişňäp şol täze haýwan
Derwezeden girdi. Ony görende,
Maslahata gelen ýedi müň haýwan
Doňup galdy duran-duran ýerinde.

Gözüňe söwdügim, şeýle bir bedew:
Alkymy — daglaryň alkymy ýaly.
Ýakymy — bägüliň ýakymy ýaly.
Ýallary — hüýr gyzlaň çokuly ýaly.
Guýrugy — maýsanyň tolkuny ýaly,
Akyly — dananyň akyly ýaly.

«Ynha indi her kim näme islese Aýdybersin!
—diýip, gobsundy
rahman— Kemçiliksiz zady ýaradaýmak kyn,
Entegem ýetmezi bolmagy ahmal...»

Hemmelerden ozal söz alyp Eşek,
Ýaradana bakyp, eýledi tagzym:
«Juda ajap haýwan ýasapsyň, taňrym,
Ýöne hasam beter ajap bolardy
Bili bir azajyk bolaýsa ýogyn,
Gulagam azajyk bolaýsa uzyn.
Ýogsa göwre uly, gulagam kiçi...
Diýmek, formasyna ters gelýär mazmun»

Soň Geçi mäledi: «Ýa perwerdigär,
Beýle ajap haýwan älemde seýrek.
Bu ýöne haýwan däl, duran bir melek.
Ýöne weli özüň hudaýam bolsaň,
Entek bir tarapyn edipsiň telek:
Eňegi-hä köse, kellesem kelek.
Muňa bir şah bilen Bir sakgal gerek!»

Replika berdi erkejik towşan:
«Abat günümizi etmäliň bibat.
Şahynyň ýoklugy örän gowy zat.
Şu göwresi bilen şahy hem bolsa,
Biziň hemmämizi gyrar zaluwat!»

Hudaý bir ýylgyrdy.
Ondan bihabar,
Iň soňky hatardan bögürdi Öküz:
«Ýa ýaradan, seniň keramatyňa
Bolmandym, bolamok, bolmanam müňkür.
Gulagy-da ajap, alny-da ajap,
Guýrugy-da ajap, ýaly-da ajap,
Ýöne weli kişňemegiň deregne
Molaýsa, ajabyň ajaby boljak!»

Ýene bäş-on haýwan çykyp sözledi,
Biri eýle diýdi, birisi beýle,
Sagadyna bakyp diýdi Ýaradan:
«Belki, çekişmäni jemlärsiň Düýe!»

Buýsanyp özüniň ululygyna,
Biperwaý gäwüşäp, diýdi ol:
«Ýa reb, Aýdylan zatlaryň bary biderek.
Oňa ne şah gerek, ne uzyn gulak,
Ne-de sakgal gerek, ne-de molamak —
Bary-ýogy oňa bir örküç gerek!»

Hudaý ýylgyrmadam,
Gaharlanmadam.
Ýerinden turdy-da diýdi: «Wessalam,
Indi şunuň bilen maslahat tamam.
Örän köp peýdaly zatlar aýtdyňyz,
Sag boluň. Nazarda tutaryn hökman».

Nazarda tutupmy ýa-da tutmanmy —
Ol maňa-da aýan,
Size-de aýan.
-===-
Sah. 180-182
Kerim Gurbanepesow
“Ömür”, Aşgabat 1975.

Haiku

In the winter time
moon goes somewhere, to get warm
we have same feeling

*****

Don't touch our nest
don't bother me and my world
you, just take my hand

Bujnurd Turkmen's mosque was destroyed (in Iran)

People who live in Javadie of Bujnurd are our Turkmen brothers. They needed a mosque for praying. They bought a piece of land and created a group to prepare the necessary documents. This group has been working on the documents since 2003 (1382 according the solar calendar). The documents were ready except for the signature of the person who supervises the mosque buildings in North Khorasan who refused to sign it. The group was disappointed after a series of problems then they appealed to Tehran, but there wasn’t any help from Tehran either. After that they appealed to Mashhad and began to build the mosque. By 2005 (1384 according the solar calendar), it was almost done. People prayed there for 13 months and they also built some classrooms to teach the Koran. On October 5, 2007 (05.08.1386 according the solar calendar) when the mosque’s basement was completely finished and the ground floor was being finished, some officials told the imam and other trustees of the mosque that they must destroy the mosque. They were not allowed to pray there any more. They threatened that if they didn’t do it they would destroy the mosque. On Tuesday night, October 07, 2007 (07.08.1386 according the solar calendar) armed people surrounded the mosque and arrested the imam and the trustees of the mosque. Later at midnight, about 11 pm, they began to destroy the mosque. By the morning it was completely destroyed. Now, it is ready make a lawn!

The source: http://www.turkmenjam.persianblog.ir/
Translated by Hajimuhammed

Bujnurd türkmanleriniň metjidini ýykdylar

Bejnurdyň Jawadiýe mikroraýonynda ýaşaýan türkmen doganlarymyza namaz okamaga bir metjit gerekdi. Olar bir bölek ýer satyn alyp, onyň dokumentlerini düzetmek üçin bir topary bellediler. Bu topar (2003) 1382-nji ýyldan başlap öz bar güýji bilen bu işe girişýär, netijede metjidiň gurulmak rugsat haty taýyn bolup oňa diňe gaýraky Horasanyň metjit gurmak jogapkäriniň goly ýetmezlik edýär.Bu topar köp talaşdan soň tamsyny üzüp Tährana ýuz tutýar we Tährandan hem hiç bir netije bolmaýar. Ondan soň Maşada ýüz tutup, 1384-nji ýylda metjidi gurup başlap bir topar gurluşyk işini ýerine ýetirýärler. 13 aýlap bu metjitde jemagat namazy okalýar, şeýle-de çagalara we ýetginjeklere Gurhan sapaklaryny geçirmäge klaslar goýulýar. Metjidiň ýerzemininiň işi doly gutaryp we onyň birinji gatynyň hem gutaryp barýan wagty ýekşenbe güni 05/08/1386-njy ýylda (05 October 2007) metjidiň ymamyndan we başga jogapkär adamlardan metjidiň ýykmagyny isleýärler hem-de namaz okamaga-da rusgat bermeýärler. Bu aýdylanlar ýerine ýetirilmedik ýagdaýynda olaryň özi metjidi ýykmaga girişjekdiklerini haýbat bilen aýdýarlar. Sişenbe güni 07/08/1386-da (07 October 2007) gijara metjidiň daş töwereginde ýaragly adamlary goýmak bilen, ymam jemagaty we metjidiň işlerini alyp barýan adamlary tutup, gije sagat 23-lerde metjidi ýykmamga başlap, daň atýança ony doly ýykyp, gök meýdança öwürmäge taýyn edip goýýarlar!

Habaryň alynan ýeri: http://www.turkmenjam.persianblog.ir/
Habary terjime edip iberen: Hajimuhammed

Ýerden örküňi üzme!

Bir agaç kök urman boý aljak boldy.
Tokaý agajyna boýaljak boldy.
„Gurçuklar ýanynda, palçyga çümüp,
Beýle pes däl,“ – diýdi „gömülip ýatyp.“
Köküni sogurdy palçygyn kakyp.
Palçygyny ýuwdy bir ýagyş ýagyp.
Bäş ýapragy ýyldyrapjyk begendi,
Boýdan baş suw damjasyna bezeldi.
Arassa boýuna guwandy agaç.
Iki gün geçende ökündi agaç.
Bir gün arassalyk, tiz ösmek pikir,
Onuň ýerini edip goýdy çukur.

Abdyrahman, 2007.

Göterler atlar, ýitdirmez ýatlar

"Gelin jan, gel!" - diýip güldiň mylaýym,
Ýassyga ýan berip gök çaý başynda.
Utançly sorady: "Gülýäňmi gaýyn?"
"Begenýärin." - diýdiň ol jaýlaşanda.

Göwresin synlansoň pikriňe saldyň
"Agtykly bolýaryn, saýlaýyn bir at ...
"Köçeden ses geldi penjirä bardyň
Geçip barýar uly bir tazahorat.

"Hak aý, hak aý" - diýip, eliň alnyňda
Gelniňi çagyryp hak aý etdirdiň.
"Bagtymyz bir bolsun!" - diýip aýdaňda
Göze ýaş tegeläp bir dem kütdirdiň.

Ýumrugyny düwüp elin, bulaýlap,
Oglun-da barýardy jem arasynda.
Oturýar sesleri kalbyňda oýnap,
Muny bilýäň diňe jana siňende.

Näçe aý geçmändi uruş başlandy.
"Halkymy goraýyn hoş ezizlerim,
Indi hökümetden ara daşlandy"-
Diýip ýakdy seniň ýuka ýüregiň

"Emen süýdüň halal etdim jan ogul!
Ömrüň uzak bolsun ýoluň hem ýagty.
Ýeňsäňden arkaýyn ugra han ogul.
"Wah, ýöne çüwmedi enäniň bagty ...

Gözýaşly gelniňe utançly aýtdyň:
"Sepaýdym-da yssy çaýy bir gezek."
Bükeldip biliňi jaýyňa gaýtdyň
"Gaýdyp gelmez, ökünmeden ne derek."

Özüm gören kimin ýadymda düýşüň.
Ertesi aýtdyň: "Düýşi göremde,
Emdi guzy goýny." Bildim köýüşiň
Dogylmadyk çaga ogul diýeňde.

Düýşüňi ýorup-da aýdyp otyrkaň,
Ýaşmagny aýyryp gelniň gelipdi
"Görüň çaý çommalýar, görsene gaýyn!"-
Diýip ýeňläp gelin bir dem gülüpdi.

Çaýy hem dökmän saklap ýör gelin.
Bir çaga iki ene ogul diýjekdir.
Ikisi hem ýarman gezip ýör dilin.
Çagalar ertesi gülüp geljekdir.

Dikelmän galmaz baýdak ýykylsa.
Geler gider adamlar ýitdirmez ýatlar.
Soralmany durmaz ganlar dökülse.
Söweş köşär welin göterler atlar.

Abdyrahman, Aşgabat 1988.

Rabindranat Tagor (Hindi şahyry)

Kerim gurbannepesowyň "Türkmenistan" neşiryati tarapyndan 1986-njy ýylda çap edilen "Dostluk çemeni" terjimeler kitabyndan 1 sany goşgy:

Rabindranat Tagor
(Hindi şahyry)

"Uçgunlar", "Katralar", "Ýazgylar"
kitaplaryndan miniaturalar

"Hemmä ýaranaýmak kyn, göwräm doly azardan,
Ýeri, nätsemkäm?" diýip, Gün aglady bir ertir.
"Onuň birje ýoly bar − ses geldi biribardan −
Giň asmany taşla-da,
..................... kiçiräk bir işe gir!"
***
Metjidiň ýanynda bir topar çaga
Ylgaşlap ýör, uly şowhun döredýär.
Tagatçylar ýalbarsa-da hudaýa,
Hudaý diňe çagalara seredýär.
***
Doganyň kastyna topulsa dogan −
Üstüne taňrynyň näleti ýagar,
***
Eger-de öz boýuňdan bir garyş uly bolsaň −
Birazajyk egiläý − özüň bolarsyň onsoň.
***
Öwgi hem Tankyt ikisi soradylar şahyrdan:
"Biziň haýsy birimiz
..................... çyn duşmanyň, çyn dostuň?"
"Ikiňiz hem çyn duşmanym − jogap geldi
..................... şahyrdan−
Edil şonuň ýaly hem
..................... ikiňiz hem çyn dostum!"
***
Ajal diýdi şahyra: "Ogluňy läş ederin!"
Ogry diýdi şahyra: "Kisäňi boşadaryn!"
"Men hem abraýňy dökerin!" − ses geldi
..................... gurrumsakdan...
Şahyryň şahyrlygyn
..................... kim aljakka gursakdan?
***
Iş adama boýun egse − juda gutlanmaly zat.
Adam işe boýun egse − şoldur utanmaly zat.
***
Hakykat diýilýän zat söýýändir öz serhedin.
Şol serhetden çykana gysganar muhabbetin.
***
Bir diýen zat diňe birdir, şondan başga hiç zatdyr.
Birden soň başlanýan iki has üýtgeşik kuwwatdyr.
***
Sekuntjyklar dirkildeşip gelerler,
Gelşi ýalam
..................... dirkildeşip giderler.
Emma biriniň-de ölesi gelmez −
Ebedi galmagy arzuw ederler.

***
Jahankeşde şahyra diýdi çet ýurduň güli:
"Sen nämüçin meň ýurdumy çet ýurt hasap etmeli?"
***
Ol maňa bir bägül sowgat gowşurdy.
Ellerime batdy onuň tikeni.
Sag bol aýtdym. Çydamagy başardym.
Sowgadyň zäheri bolmaz ekeni.
***
Söýginiň şatlygy ýeke dem eken.
Hasratlary
..................... asyr bilen deň eken.
(112-114 sah.)

Gurbannazar Ezizow

30-njy sentýabrda Türkmenistanyň Lenin komsomoly baýragynyň laureaty, Türkmeniň gowy şahyrlarynyň biri Gurbannazar Ezizowyň aradan çykanyna 32 ýyl bolýar. Şol ýatlama gün mynasybetli şahyryň birnäçe goşgularyny ýerleşdirmegi makul bildik.

Serpaý

Söýüň meni – ýürek söýgi küýseýär,
Şeýle bir küýseýär – ýok çaky-çeni,
Ýekeje adama ýeterlik söýgi
Bilen
Bir pursatly söýüň siz meni.

Maňa kän zat,
Uly bir zat gerek däl,
Eliňizi ýüregňize goýuň siz:
Size söýgi bilen ýözlenýän günlem
Sözlerimi kesä çekmän söýüň siz.

Söýüň meni – ähli erki hem durky
Bilen size tarap ýollar çekeni.
Ýeke özüň söýüp ýörseň elmydam
Birazajyk agyr düşjek ekeni.

Söýüň meni – siziň sadyk guluňyz,
Soňra menden size galar şeýle paý.
Men size bahasyz serpaý ederin, -
Şalaryň elinden gelmejek serpaý.
(sah. 17)
*****

Sungat


Sungat diýmek näme?
Bilýärmisiňiz?
Ele alýarlar-da ýiti keseri,
Lokga daşyň ähli artyk bölegin
Ýonup, döredýärler ajap eseri.

Artykmaçlyk – duçmanydyr sungatyň.
Tygşytly bolanda, beýikdir nama.
Men pikirmi bir söz bilen aýdýarkam,
Ol ýerde üç sözüň geregi näme!

Tälim almaň dagdan inen sillerden,
Tälim alyň Wolgalardan, Nillerden.
Kemlik adamyny bezänok welin,
Artykmajam boljak bolmaň illerden.

Gyz öňünde artyk söze daýanma,
Söýgä söz gerek däl, gerekdir ynam.
Söýme Watanyňy gursagňa urup,
Eneňi söýşüň dek söýüber onam.

Sungat diýmek näme?
Bilýärmisiňiz?
Bu sowala sada jogap bermeli.
Biz herimiz – özümiziň zergärmiz,
Mydam özümizi ýonup ýörmeli
(sah. 302)
*****

Seni söýdüm...
Seni söýdüm. Söýüp bir gez beýgeldim.
Seni söýdüm. Has giňedi bu dünýäm.
Öz ýeňles gylygma gazaply boldum.
Öz durmuş ornuma indi düşünýän.

Adamlara has ynamly garadym.
Ýeňiş bilen tamam boldy gözlegim.
Kyn günlerde medet berdi kalbyma
Jadyly däl – seniň ynsan gözleriň.

“Kim men?” Jogap tapman şu günlere çen,
Seni söýüp kimdigimi bildim men,
Ýeňil gopdum başyňdaky öýme dek,
Diýdim: “Ejiz bu dünýäde söýmedik!”

Seni söýüp, göz ýetirdim bir zada:
Kynçylyk ýok,
Ejizlik bar dünýäda.
(sah. 106)

قیام رهایی بخش تورکمنها؛ نگرش به آن از دو منـظـر

آقمیرات گورگنلی
کاندیدادی علوم تاریخ
goliarne@yahoo.com

«ای حـقـارت بیـلـن بـاقـان بـیـزلـره
مجاز بـیلیـپ منکر بولما سؤزلره» ه
ماغـتیمغـولی

:ترجمه

،«ای آنکه به چشم حقارت برما می نگری
.بر خود مجاز مدان که منکر حقیقت شوی»
مختومقلی شاعر ملی تورکمن

اخیرا در سایت "برای یک ایران" مقاله زیر درج گردید. به نظر میرسد نویسنده این مقاله از تاریخ و فرهنگ مردم تورکمن اطلاع کافی ندارد. به همین خاطر جهت روشن شدن اذهان وی و امثال ایشان مجبور شدم جوابیه زیر را به زبانی که به آن تعلق ندارم بنویسم ه

:اینک بخشی از مقاله ایشان
تيرداد بنکدار http://www.foroneiran.com/index.php/article/more/494/
زمینه های پیدایش بحران قومی در ایران
Tue 25 09 2007 - 10:47

... در پی سقوط نظام شاهنشاهي ايران در اين تاريخ و فراهم شدن زمينه براي آزادي عمل کمونيستها و گروههاي نوپاي قوم گرا, بحران قومي جديدي در کشور آغاز شد. ... و به اين ترتيب گروههاي کمونيست ايراني بار ديگر دوشادوش گروههاي قوم گراي تجزيه طلب عليه وحدت ملي و تماميت ارضي ايران جنگيدند ه
**********************************

!منظر نخست
آقای بنکدار آیا هیچ از خود پرسیده اید که چرا بعداز سقوط رژیم منحوس، وابسته و دیکتاتور محمدرضا زمینه برای آزادی عمل کمونیستها و بقول شما "گروههای نوپای قوم گرا، بحران قومی جدیدی" در کشور آغاز شد. آیا جنابعالی نمی دانید که رژیم وابسته شاه به هیچ یک از گروههای سیاسی، حتی مذهبی نیمه مخالف خود اجازه "جنب خوردن" نمی داد. من امیدوارم که شما اینها را با مطالعه تاریخ معاصر ایران می دانید و لزومی به تکرار آن نیست ه

"گروههای نوپای قوم گرا"یی را که بدان اشاره کردید سابقه مبارزاتی چندین دهه را بدوش می کشند. باز هم تأکید میکنم که تاریخ معاصر ایران را نه از دیدگاه حاکمیت، بلکه از بطن مبارزاتی ملل تحت ستم مضاعف تورکمنها، آذربایجانیها، عربها، کردها و بلوچها، قشقایی ها و... مطالعه بفرمایئد. اینک در این منظر بنده مختصری از تاریخ مبارزاتی تورکمنها را در یکصد سال اخیر به قضاوت شما و شماگونه ها قرار می دهم ه

ملت تورکمن در جریان انقلاب مشروطه(1905) در کنار مشروطه خواهان و دوش بدوش آنان مبارزه کرد. مورخی بنام ابوالحسین نوایی در کتاب «اسناد تاریخی وقایع مشروطه- ص 86» خویش سندی را از مشروطه خواهان استرابادی می آورد که در آن گفته شده: «مگر می شود از ترکمنهای وحشی عقب ماند» که در واقع پیشگام بودن انقلابیون تورکمن را نسبت به سایرین در منطقه نشان می دهد. در نتیجه تلاش انقلابیون مشروطه خواه تورکمن بود که "انجمن ایالتی و ولایتی" در مجلس مؤسسان تصویب و به تورکمنها و دیگران اجازه میداد که چندین نماینده به مجلس بفرستند ه

باز این تورکمنها بودند که پیشگامتر از دیگران برعلیه دیکتاتوری رضاخانی علم مبارزه را برداشتند. تورکمنها از اواخر دوره احمدشاه قاجار برعلیه سیاست استعماری روس و دست نشاندگان مرکزنشین آنان مبارزه مسلحانه ای را آغاز کردند(اشاره به جنبش رهایی بخش تورکمنها بین سالهای 1925-1917) و در این راه قربانیان زیادی را تحمل کردند. اعلام جنبش جمهوری خواهی برعلیه استبداد شاهی نشان دهنده مانیفست پیشرفته ملت تورکمن و نشانگر آزاد اندیشی آنان در حدود یکصد سال پیش است که جنابعالی انرا "ماقبل مدرن" یا بقولی دیگر عقب ماندگی ملت ما عنوان می کنید که بدور از انصاف است. (در باره جنبش جمهوری خواهی تورکمنها می توانید به کتابهایی نظیر "ترکمنهای ایران نوشته بی بی رابعه لوگاشوا و نیز جنبش رهایی بخش ترکمنهای ایران بقلم دکترهمت آتایف که هر دو اثر بفارسی نیز ترجمه شده همچنین روزنامه های دوره رضاخانی و مذاکرات مجلس مراجعه نمایئد) ه

بعداز سرکوبی وحشیانه جنبش جمهوری خواهی تورکمنها که 20 سال پیشتر از جنبش آذربایجان و کردستان شروع شده بود- باز ملت ما از پای ننشست. زندانهای رضاشاهی مملو از مبارزین تورکمن بود، اعدام انقلابیون تورکمن چون حاجی حان اوغوزی و شکنجه بزرگمردانی چون سیوری و ... نتوانست آرمان آزادیخواهی ملت مارا خفه کند. در گروه معروف "53 نفر" انقلابیونی چون آنه قلیچ بابایی حتی بمدت بیشتری از احسان طبری به زندان محکوم شدند ه

بعداز خیانت رضاخان به اربابان انگلیسی اش و چاپلوسی برای هیتلری ها، وی با خفت و زاری از ایران تبعید شده و بدستور انگلیسها به ناکجا آباد ژوهانسبورگ انداخته میشود. این بار فضای جدیدی برای مبارزین ایرانی از جمله تورکمنها بوجود می آید. تورکمنها به اداره املاک شاهی حمله کرده و انتقام غصب زمینهایشان را از درباریان می گیرند چرا که اداره املاک شاه تمامی زمینهای کشاورزی آنها را غصب و بنام اعوان و انصار و درباریان بخشیده بود. تورکمنها برای اعاده فرهنگ ملی شان اقدام به نشر روزنامه بزبان مادریشان می کنند و اولین بار روزنامه "تورکمن سسی= صدای ترکمن" منتشر می شود ه

در سالهای 1327-1320 جنبش ملی- دموکراتیک تورکمنها به اوج خود میرسد. پیشگامان جنبش نه تنها برای رهایی تورکمنصحرا، بلکه برای دموکراتیزه کرده کل ایران علم مبارزه برداشته علیه حکومت ارتجاعی قوام السلطنه برپا می خیزند، در متینگ های گنبدقابوس از قیام مردم آذربایجان دفاع میشود (در این باره می توانید به اسناد سازمان اسناد ملی ایران رجوع نمایئد). رژیم محمدرضا با کودتای ساختگی سوء قصد بجان شاه در دانشگاه تهران به تعقیب و آزار انقلابیون سراسر کشور از آنجمله تورکمنها می پردازد. مبارزینی چون غایب بهلکه (مسئول کمیته ایالتی حزب توده ایران) دستگیر و تحت شکنجه قرار می گیرند. بالاخره انقلابیون تورکمن چاره را در مهاجرت دیده به کشور تورکمنستان پناهنده می شوند، که خود داستان طویلی دارد. با کودتای 28 مرداد سال 1332 و حاکم شدن جو ترور در ایران بار دیگر مبارزین بیشماری از تورکمنصحرا روانه زندان می شوند که از بین آنها مبارزی بنام نورمحمد قرینجیک در زندان ستمشاهی از پای در می آید ه

رژیم غاصب پهلوی در غصب زمینهای کشاورزی تورکمنها جنون وار به مسابقه می پردازد. انگاراز باباشان ارث رسیده باشد، از درباریانی که یک قران ارزش نداشته گرفته تا ژنرال های ستاره بدوش نوکر صفت شب و روز بین تهران و گنبدقابوس در سفر بوده هریک سعی در غصب مرغوب ترین قطعه اراضی داشتند (رجوع کنید به کتاب: مسئله زمین در صحرای ترکمن. نوشته دکتر منصور گرگانی). بلایی که نماینده مخصوص و تام الاختیار شاه در گرگان، گنبد و بجنورد تیمسار سرلشکر منصور مزینی در منطقه بر سر مردم تورکمن آورد و جنایاتی که مرتکب شد، مثنوی هفت من است. قیام زنان و مردان روستاهای عطا آباد، پیراواش، آنبار اولوم علیه غاصبان و لشکرکشی تیمسار کمال به صحرا و کشت و کشتار وی هنوز از اذهان مردم رخت نبسته. دلال پوست و روده همدانی(آذری) بنام محمد فاریابی حتی مراتع و قبرستانهای اطراف روستاهای ساریجه، پشمک ... را غصب و بزیر شخم در می آورد. ساواک نیز با هاری تمام عیار به سرکوب مردم تورکمن می پردازد. کوچکترین اعتراض با گلوله و زندان مواجه می شد. در پایئز سال 1350 ساواک در حدود 30 تن از مبارزین تورکمن را دستگیر و تحت وحشیانه ترین شکنجه ها قرار می دهد. جوانان انقلابی ما نیز خشم خویش را در منفجر کردن مجسمه ستمشاهی در میدان مرکزی گنبد به نمایش می گذارند ه

و بالاخره روزهای هیجان و اوج حرکت گسترده و سراسری برعلیه دیکتاتوری شاه و سقوط "ظل الله" ، "خدایگان شاهنشاه آریامهر" و پیروزی انقلاب اسلامی. این بار نیز تورکمنها پیشگامتر از دیگران به رفراندوم تحمیلی «آری یا نه» ج. اسلامی نه گفتند چرا که هنوز قانون اساسی تدوین نشده و حقوق ملیتها مشخص نبود ه

جناب آقای بنکدار! این واضح است که هر گروه سیاسی بدنبال به کرسی نشاندن ایده خود و جذب طرفدارانی جدید است. این بود که فدایئانی که پیش از انقلاب با مبارزین تورکمن همچون شهیدان توماج و واحدی در زندان آشنا بودند، به تورکمنصحرا آمده دفاتر خود را باز می کنند. آنها از قیام گسترده تورکمنها در باز پسگیری زمینهای غصب شده شان پشتیبانی کرده صدای حق طلبی ملت ما را در سراسر ایران گسترده می کنند و در نتیجه این مبارزات بود که تورکمنصحرا به «سرزمین شوراها» موسوم گردید. و اینبار جانیان تهران نشین با دو بار حمله هوایی و زمینی به صحرا، گندمزاران را غرق در خون انقلابیون کردند. و باقی قضایا را انشاءالله از حفظ بلدید. اگرنه می توان به قیام سال گذشته مردم اوقلی دپه در برابر یورش وحشیانه نیروهای سرکوب ویژه اعزامی را می توان به آن افزود. بگذریم ه

آقای بنکدار! آیا دلیلی می توانید ارائه نمایئد که جنبش ملی- دموکراتیک ملت تورکمن تجزیه طلبانه بوده و تورکمنها علیه تمامیت ارضی ایران جنگیده باشند؟ آیا تورکمنها می خواستند از ایران جدا شده به تورکمنیستان بپیوندند؟ آیا سندی، مدرکی، نقشه و پلانی از تورکمنها در این باب در اختیار دارید؟ اگر دارید لطفا ما را نیز از دیدن آن دریغ نفرمایئد. اگر ندارید لطفا از روی تخیل قلمفرسایی نکنید چرا که اتهمات رژیم اسلامی و حامیان شوونیست وطنی و غیر وطنی آنان در این خصوص علیه ملت ما کافی است ه

! منظر دوم

: مرقوم فرمودید

«اين بلواها در ترکمن صحرا ديري نپاييد. از جمله علل آن نيز بايد به قليل و كم شماربودن جمعيت تركمن و فقدان گرايشات تجزيه طلبانه در ميان آنان، ساختار اجتماعی عشیره ای و ماقبل مدرن ترکمنها و همچنین واكنش به موقع دولت ... اشاره كرد» ه


جناب آقای بنکدار! بلوا در لغتنامه فارسی هرج و مرج و آشوب بوده و معنی دیگر آن آنارشی است، یعنی بی هیچ علتی شورش و غارت و چپاول راه انداختن. آیا قیام مردمی ملت تورکمن بلوایی بیش نبود، آیا در آن هیچ آرمان انسانی و دموکراتیک مطرح نگردید؟ اگر این چنین بود چرا مورد حمایت وسیع گروههای انقلابی سراسری واقع شد. اگر جنبش ملی ملت تورکمن این قدر در بین توده ها گسترش نداشت چرا رژیم هراسان و شتابان نه یکبار بلکه دوبار به سرکوبی آن اقدام کرد؟ آیا ایجاد شوراهای دهقانی و باز پسگیری زمینهای مصادره ای و کشت شورایی آن شورش بی هدفی بود؟ آیا بنیانگذاری اتحادیه های دهقانی و گردآوردن شوراهای دهقانی در آن (در حدود سیصد اتحادیه دهقانی تأسیس گردید) بلوای گروهی جنون پرست هرج و مرج چی بود؟ آقای بنکدار لطفا با انصاف باشید و به خیزش عمومی ملت تورکمن توهین نفرمایئد. ملت تورکمن از شعوری آنچنان برخوردار است که فرق بین بلوا، آنارشی و تعیین سرنوشت خود بدست خویش را بفهمد. جنبش مردم تورکمن نه تنها در منطقه بلکه در کل ایران از آنچنان محبوبیتی برخوردار بود و هست که برخی از خانواده ها در شهرهای مختلف بعداز بشهادت رسیدن توماج و یارانش اسم نوزادان خویش را توماج نامگذاری کردند و من بشخصه چند نفر از آنها را می شناسم ه

اشاره کردید که علت دیر نپایئدن این «بلوا» را در قلیل و کم شمار بودن جمعیت ترکمن و واکنش به موقع دولت ... الحق دست مریزاد. گیرم مردم تورکمن ساکن ایران نه چندین میلیون حتی چندین صدهزار باشد، آیا حکومت مرکزی باید بخود حق دهد که خواسته های انسانی آنان را که تنها و تنها از طریق مسالمت آمیز مطرح شده بخاک و خون بکشاند؟ با این حساب شما اگر جمعیت تورکمنها زیاد می بود، حتی خواست آنان ناحق هم باشد- یعنی اگر زور مقاومت داشته باشند، می توانست دیرپا باشد. نخیر دوست گرامی. تنها جنبشی می تواند پایدار باشد که اولا برخاسته از بطن توده های مردمی باشد ثانیا آن جنبش عادلانه باشد. مگر تاریخ غیر این را اثبات کرده است؟

و اما با دلیل دومتان یعنی «واکنش به موقع دولت» موافقم. دولت مرکزی آنچنان به موقع در سرکوبی ملت ما اقدام کرد که واقعا مرحبا! لحظه ای از طرح نقشه و پلان حمله و توطئه علیه نیروهای پیشگام تورکمن غافل نماند و بالاخره با شکار ناجوانمردانه رهبران جنبش انقلابی ملت تورکمن توماج، مختوم، واحدی و جرجانی ضربه ای کاری بر پیکر جنبش جوان ملت ما فرود آورد و بعداز آن خلخالی جلاد با ایجاد بیدادگاههای فرمایشی در گنبدقابوس حکم اعدام فرزندان رشیدمان را صادر کرد ه

دلیل سوم ناپایی جنبش ملی تورکمنها را «فقدان گرایشات تجزیه طلبانه در میان آنان» بیان کردید. این سخن جنابعالی با حرفهای چند سطر پیشترتان که «گروههای کمونیست ایرانی بار دیگر دوشادوش گروههای قوم گرای تجزیه طلب» در تناقض است. بالاخره نفهمیدیم ما تورکمنها تجزیه طلب هستیم یا خیر. لطفا آقای بنکدار تکلیف مارا روشن بفرمایئد ه


!و اما لپ کلام، بقول تورکمنها "گپ ینگ توممک یری"

دلیل دیگرعدم دیرپایی جنبش تورکمنها را «ساختار اجتماعی عشیره ای و ماقبل مدرن ترکمنها» مرقوم فرمودید ه

آقای بنکدار! شما در یکجا جنبش تورکمنها را نوپا و در جای دیگر این جنبش را حرکتی تجزیه طلبانه و در جای دیگری نیز فقدان تمایلات تجزیه طلبانه ارزیابی فرموده اینگ نیز به ملت ما القابی چون ساختاری عشیره ای، ماقبل مدرن (بخوان عقب مانده) می دهید. چه بگویم قلم در دست شماست. هرچه دل تنگت بخواهد بگو. ولی تحمل شنیدن جواب آنرا نیز داشته باشید ه

ذکر عناوینی نظیر عشیره، قوم چیزی جز کوچک و خوار شمردن ملت تورکمن با سابقه تاریخی چندین قرن نمی باشد. چرا عنوان ساختگی "ملت ایران" که ماهیت عینی ندارد رایج می شود ولی نوبت بما که میرسد از عنوان ملت بودن محروم می شویم. هر بچه دبستانی می داند که "ایران" نه نام ملت نیست، بلکه نام واحد جغرافیایی است که در آن ملل گوناگونی زندگی میکند. رژیم محمدرضا نیز برای خوار شمردن از تورکمنها گاه- گاهی با عناوینی چون "عشایر و مرزنشینان غیور" یاد میکرد ه

در اصطلاح اتنوگرافی پروسسه تکاملی ملت از کلان/تیره- طایفه به قوم و عشیره وابسته به یک کلان و سپس خلق می باشد. بنظر جنابعالی آیا تورکمنها از قرنها به این طرف هیچ نوع رشدی نکرده همچنان درجا زده و از عشیره و کلان به درجه ملت شدن نرسیده است؟ اگر ما تورکمنها به این درجه نرسیده باشیم، پس در ایران کدامیک از گروه اتنیکی به این مقام شامخ رسیده است؟ پس مفهوم "ملت ایران" چگونه توجیه میشود. نکند فارسها ملت هستند و دیگران نظیر تورکمنها "ساب ملت/ زیر ملت" هستند. آیا خود جنابعالی به این تئوری ورجاوندها و دیگر نظریه پردازان شوونیست معتقدید؟ نمی دانم، جواب شما هرچه باشد بخودتان مربوط است ولی بنده در این منظر اشاره مختصری در باره ساختار سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فهنگی تورکمنها دارم، شاید کمکی باشد در روشن شدن این مقوله ه


:ساختار سیاسی ملت تورکمن

تورکمنها در طول تاریخ حیات شان وقایع مهم وسرنوشت ساز را در « قورولتای/کنگره» هایشان به بحث مشورت گذاشته و تصمیمات اتخاذ شده را سرداران به اجرا در می آوردند. نمونه اخیر چنین قورولتای بزرگ در سال 1924 میلادی در روستای امچلی (نام این روستا را رضا شاه به بناور و جمهوری اسلامی به سیمین شهر تغییر داد) برگزار گردید. در این کنگره عظیم و سراسری نمایندگان منتخب از سراسر تورکمنصحرا گرد آمده به اولتیماتوم تسلیم شدن رضاشاه "نه" گفته آمادگی خویش را برای دفاع از سرزمین خویش اعلام کردند. بعداز اشغال سرزمین ما توسط تهران تمامی پدیده سیاسی منجمله شوراهای ریش سفیدان، قوانین حقوقی مربوط به عقد و ازدواج و ارث و غیره منع گردید ولی با تمامی این احوال ملت تورکمن به آسانی تسلیم اراده فردی و مستبدانه یک حاکم نمی شود ه

آقای بنکدار! حق بدهید کجای این سیستم ماقبل مدرن است؟ در کجای ایران سیستمی پیشرفته تر از این موجود بوده و هست که ما آنرا الگوی خویش قرار دهیم؟

:ساختار اقتصادی ملت تورکمن

تا زمان یورش رضاخان به سرزمین ما، تورکمنها تحت سیستم اقتصادی ویژه خویش زندگی میکردند؛

الف: کشاورزی- زمین واقعا مال کسی بود که روی آن کار میکرد. نه سندی در کار بود، نه اداره املاک و مستغلات. زمین خدا را کشت میکردند، درو میکردند در خرمنگاه عمومی گرد می آوردند و جشن گندم/ اوراق بایرامی برپا میکردند و عروسیهای سالیانه را برگزار میکردند. در تورکمنصحرا مانند سایر نقاط ایران خان و فئودال حاکم بر سرنوشت جان و مال و ناموس مردم نبود. اصلا خانخانی و صاحب زمینهای بی و حد حساب شدنی در کار نبود و کسی دست خان را نمی بوسید تا اجازه دهد برای پسرش زن بگیرد. با اشغال سرزمین ما این سیستم نیز منسوخ گردید و زمینهای آباء و اجدادی ما توسط بیگانگان غارت گردید و تورکمن عملا به عمله ای در ملک خویش مبدل گشت ه

ب: دامداری- از رکن دیگر و اساسی اقتصاد تورکمنها دامداری است. مراتع وسیع در اختیار شورای قبائل بود و هرکسی قانع به محدوده خویش بود. تولیدات دامی مازاد نظیر کره، پوست و پشم با همسایگان معاوضه میشد و انسانها انسان وار زندگی میکردند. با یورش وحشیانه تهران به سرزمین ما این سیستم نیز واژگون گشت. تورکمنها مجبور به تخته قاپو و یکجانشینی گردید، دامداری آنها نابود گشت، مراتعشان غضب گردید. از ژنرالهای بزدل دربار گرفته تا دلال پوست و روده همدانی(آذری) بنام محمد فاریابی مثل لاشخور بجان زمینهای کشاورزی ما افتادند. بعد زابلی ها را آوردند و اینک نیز کردهای خراسان با حمایت رژیم مراتع مراوه تپه و آن حومه را به جولانگاه خویش در آوردند. حالا تورکمن، خود در سرزمین خویش بدنبال چراگاه چه زجرهایی که نمی کشد ه

ج: تجارت- بنابه گواهی سیاحان اروپایی که در یکصد سال اخیر از سرزمین تورکمن عبور کردند نشانه های بالایی از رشد تجارت تورکمنها را تصدیق کردند. تورکمنهای حاشیه دریای خزر چاههای نفت در اختیار داشته و محصول آنرا به بندر انزلی و آستراخان روسیه صادر میکردند (رجوع شود به کتاب سفرنامه ملگونوف روسی و مکنزی انگلیسی که هر دو بفارسی نیز ترجمه شده است). تجارت ماهی، نمک و خاویار سود فراوانی داشت و تورکمنها آنرا با مهارت و البته با صداقت انجام می دادند. هم تاجران انزلی و استرابادی هم آستراخانی به درست گویی و صداقت تورکمنها اقرار کردند. ولی با اشغال سرزمین ما توسط تهران تجارت ما نیز متوقف گردید. با بسته شدن مرز ایران و شوروی بازرگانان و تاجران تورکمن ورشکست گردیدند. از دیگر عمده محصولات تجاری تورکمنها فرش بود که آنهم به لطف! مرکزنشینان قدغن و صدور آن به بازارهای جهانی ناممکن گردید. با اجازه مستقیم رضاشاه دولو نامی از تهران آمده امتیاز ماهی و شیلات از آن خود کرد و از آن تاریخ تاکنون دست تورکمن از ماهیگیری و تجارت مربوط به آن قطع گردید. هرسال اداره حفاظت گارد شیلات چندین تن از جوانان تورکمن را به بهانه قاچاق ماهی به گلوله می بندد ه

:ساختار اجتماعی ملت تورکمن

جامعه تورکمن از آنچنان دینامیسم و پویایی برخوردار بوده و هست که می تواند خود را همگام با تحولات عمومی هماهنگ نموده،با فنومنهای جدید به آسانی آداپته/سازگار میشود. جامعه ما، جامعه سیالی است که تحرک از وجه مشخصه آن می باشد. چرا که تورکمنها همیشه بدنبال مکانها و چیزهای نو بودند. جامعه ما ایستا وساکن نیست و این خصلت عمومی سبب رشد ایده های نو در میان ما گشت ه

در جامعه تورکمن خانواده رکن اساسی بشمار میرود. که در آن برخلاف جامعه شناسان ایرانی که جمعیت ما را پدرسالار نشان می دهند برابری حقوق مرد و زن در آن بعینه مشخص است. بگذارید چند مثال از گذشته مان برایتان بیان کنم ه

در حاشیه شرق دریای خزر تورکهای ماساگت/ماساژت یا بقول هرودت گون/هون زندگی میکرد رهبر آنان زنی بنام تومار بود (هرودت آنرا توماریس ذکر میکند) کورش هخامنشی قصد تسخیر سرزمین آنها می کند و با لشکری گران بدانجا روانه میشود. تومار پسر خود را نزد کورش فرستاده و وی را از این کار برحذر میکند. ولی شاه آزمند هخامنشی نه تنها به نصیحت تومار گوش نمی کند بلکه پسر وی را که بعنوان سفیر نزد وی آمده بود را ناجوانمردانه بقتل می رساند. تومار با خود عهد میکند که کورش را از خون سیراب نماید. جنگی سهمگین در میگیرد سپاهیان کورش شکست خورده خود وی اسیر میگردد. تومار سر بریده کورش را در مشک خون گذاشته می گوید: «تو که از خون دیگران سیراب نشدی، مگر از خون خودت سیراب شوی». تورکمنها بعنوان احترام و زنده نگهداشتن یاد این شیرزن نام وی به گردنبند دادند. (تومار یکنوع گردنبند وزین زنانه است) ه

آقای بنکدار فکر می کنید که شاهزاده تومار خانم بعد از اینکار جسد کورش را به سگان خواهد داد یا اینکه او را عزت و اکرام به پاسارگارد خواهد فرستاد تا با احترام دفن شود. آیا در تخت جمشید در آرامگاهی که به سبک یونانی ساخته شده فکر می کنید کورش خوابیده باشد؟ من چنین فکر نمی کنم ه

بگذریم. در کتاب «شجره تراکمه» نوشته ابوالغازی بهادر خان(به گمانم به فارسی نیز ترجمه شده باشد) نام شش زن از اوغوزان تورکمن ذکر میشود که به مقام شاهی رسیده اند. باز این اوغول بخت زن بگنچ خان (داز) بود که به مردانی که در شورا مردد بودند که آیا محمدحسن خان قاجار(نزد تورکمنها بعنوان پناهنده زندگی میکرد) را به فرستاده نادر افشار بدهند یا نه، روسری خود را می انداز و می گوید: «حالا که مردان ترسو هستند بهتر است روسری بر سر کنند، ما زنان جواب نادر را خواهیم داد» (رجوع کنید به: تاریخ ایران سعید نفیسی) در ماری (مرو) گلجمال خان، سرکرده کل این نواحی بود که با اشغال سرزمین تورکمن توسط روسها بخصوص بعداز سقوط گوک دپه مقام وی از ایشان گرفته می شود. از این نمونه ها در تاریخ باشکوه تورکمن زیاد است. هم اینک نیز زنان تورکمن در خانه از آزادی عمل کامل برخوردارند، اتفاقا زنان تورکمن بیشتر از مردان حافظ آداب و سنن جامعه هستند. به آنان همچون زنان فارس که تا همین اواخر قـفل ناموسی می بستند، نمی آویختند. (درباره حفظ ناموس زنان اوغوز/ تورکمن مراجعه بفرمایئد به کتاب سفرنامه ابن فضلان). گویا در این باب سخن به درازا کشید ه
در شهر کومیش تپه (که در زمان رضاشاه بعنوان تحقیر ما آنرا به گاومیشان/گمیشان تغییر دادند) برای اولین بار آسیاب موتوری نصب و به منازل برق کشیدند. مردان به سبک اروپایئان لباس پوشیدند، منازل دارای حمام بود و در خیابان احدی گدایی نمی کرد(به نقل از سفرنامه رضاشاه به مازندران). سبک بناها و آرشتکت و معماری ساختمانهای مسکونی- که هنوز هم برخی از آنها برپاست- هرغریبه ای را به حیرت می اندازد ه

:ساختار فرهنگی ملت تورکمن

بگواه تاریخ و بنابه سنگ نوشته های اورخون و ینی سیی (ناحیه ای در شرق قیرقیزستان) تاریخ تورکمنها بیش از هفت قرن است. اگر مختصر نگاهی به تشابه زبانی سومریانی که از این منطقه به بین النهرین (بین دو نهر دجله و فرات) مهاجرت کردند نام خویش را به آنجا دادند (سو+ مر= میان دو سو/آب) و تورکمنها بیاندازید، آن وقت بیشتر به قدمت ملت ما پی خواهید برد. حماسه گیلقامیش با افسانه های کنونی تورکمنی که در آن بدنبال زندگی جاودانه هستند/آب حیات تقریبا یکی است. کتیبه هایی که باستانشناسان چینی از منطقه تورفان یافتند و نیز سالنامه های چینی دلائل مستندی از گذشته باشکوه تورکمنها بیان میکنند. تا زمان حمله مغولان کتابخانه های غنی در سرزمین تورکمن از آنجمله در مرو وجود داشت. رصدخانه ها و مراکز علم و نجوم... دانشمندانی چون ابن سینا، ابوریحان البیرونی، ابوسعید ابوالخیر مأنه ای (مهنه در فارسی) و فارابی... همگی نشان از تمدن درخشان ملت ماست. و بالاخره شاعر و اندیشمند بزرگ شرق دولت محمد آزادی و پسر عالمش مختومقلی که هر دو با اشعار خویش از یکسو به نورانی شدن فرهنگ ما کمک کردند و از طرف دیگر نان دربار نخورده به انتقاد شدید از خونخواری نادر افشار پرداختند... و اینک نیز تعداد اندیشمندان، عالمان و شاعران ما اگر از دیگر ملل ساکن ایران بیشتر نباشد، کمتر نیست ه

حال انصاف دهید آقای بنکدار! کجای جامعه ما «عشیره ای و ماقبل مدرن» بوده و هست؟

Ahmedinežada Kolumbiýa uniwersitetinde (دانشگاه) berlen baha

Ahmedinežad, Nýu Ýork-da Kolumbiýa uniwersitetiniň gurnan Dünýa liderleri Forumunda studentler we professorlar agzalaryna ýüzlenip çykyş etdi.

Universitetiň rektory Li Bollinger, Ýahudylaryň (ýewri) قتل عامینی gyrylşyny / (هولوکاست، واقعه کشتار یهودیان در جنگ جهانی دوم) ret eden Eýranyň prezidentine: «Ýa sen utanmaýan bir prowokator/ تحریکچـی, ýa-da haýran galmaly derejede sowatsyzsyňyz» - diýdi.

Bollinger üstesine, Ahmedinežady dar düşünjeli, zalym bir diktator hökmünde tanatdy.
(BBC- Türkçe bölümi) (Türkmençä geçiren A.Gürgenli)
(http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2007/09/070924_ahmedinejad_columbia.shtml)

Mahmyt Kaşgarynyň “Diwanu-lugat-et-türk” sözlügi

XI asyr dilçisi Mahmyt Kaşgarynyň terjimehalyndan doly maglumat ýok. Ol kitabynyň sözbaşynda özüniň kakasynyň adynyň Husaýyndygyny we Husaýynyň hem Muhammediň ogludygyny belläp geçýär. Kitabynyň jildiniň daç ýüzünde bolsa Mahmut Kaçgary diýlip ýazylýar. Şuňa seredeniňde ol gelip çykyşy boýunça Kaçgar şäherinden bolmaly bolýar. Emma Mahmudyň özi aslynyň Kaçgardandygyny hiç ýerde görkezmeýär. Mahmut Kaçgarynyň “Diwanu-lugat-et-türk” sözlügi 466-njy hijri ýylynda ýazylypdyr. Bu sene milady ýylynyň 1073-1074-nji ýyllaryna gabat gelýär. Mahmut Kaşgary bu sözlügi ýazmagygnyň sebäbini kitabynyň başynda şeýle gürkezýär:
„Men Buhara ymamlaryndan we ýene bir Nişapurly ymamdan ygtybarly söz eşitdim. Olaryň ikisi-de özlerindäki delillere esaslanyp, allanyň resuly, goý oňa allanyň alkyşy we salamy bolsun, adyndan şeýle rowaýat etdiler, gürrüň berdiler: Ol, ýagny pygamber kyýamat şertlerini we ahyr zaman alamatlaryny we oguz türkmenleriniň meýdana çykyşy, olaryň häkimiýeti eýeleýşi we ahyr zaman pitneleri hakynda ýatlanda, gürrüň edende, şeýle diýdi: „Türk dilini öwreniň çünki olaryň mülki, ýagny patyşalygy uzyn, uzak bolar.“ Eger bu gürrüň dogry bolsa-da, dogry bolmasa-da onuň jogapkäri olaryň özüdir, şeýle bolanda ony türk dilini öwrenmek wajyp bolup durýar. Eger ol rowaýat dogry bolmasa ony, ýagny türk dilini öwrenmegi akyl makullaýar. Men olaryň, türkleriň ýurtlaryny, obalaryny gezdim, agtardym, olaryň sözlerini we kapyýalaryny ýygnadym, saýlap, seçip aldym. Bular türk we türkmen-oguz we çigil, ýagma we gyrgyz boýunçadyr.“

R. Rejebow. Gadym türkmen edebiýaty. Aşgabat. 1991, sah. 188-189.


Bu nakyllar http://www.canimablama.com/showthread.php?tid=410 alyndy we häzirki zaman türkmen diline geçirildi.

1. Abçi neçe al bilse, aýyg ança ýol bilir. (1. 63) (1. 33)
Awçy näçe al (hile) bilse, aýy şonça ýol biler.
2. Aç ebek, tok telek. (1. 387)
Aç howlugar, dok haýal bolar (iýer).
3. Açyglyg er şebük karymas. (1. 147)
Barly är (adam) çalt garramaz.
4. Aç ne ýemes, tok ne temes. (1. 79)
Aç näme iýmez, dok näme diýmez.
5. Agylda oglak togsa, arukda oty öner. (1.65)
Agylda owlak dogsa, ýap boyunda oty öner (her kim öz nesibesi bilen dogulýar diýen manyda.)
6. Agyz ýese, Köz uýadur. (1. 55)
Agyz iýer, göz utanar.
7. Alymçy arslan, berimçi syçgan. (1. 75) (1. 409)
Aljagyna arslan, berjegine (borjuna) syçan.
8. Alyn arslan tutar, küjün syçgan (köşgük, oýuk) tutmaz. (III. 412)(II. 289)(1. 81)
Al (hile) bilen arslan tutular, guýç bilen syçan (nazar, pikir) tutulmaz.
9. Alp çerikde, bilge tirikde. (1. 388)
Batyr ýigit goşunda, bilimli meýlisde (özüni tanadar).
10. Alp erig ýawrutma, ykylaç arkasyn ýagrutma. (1. 139)
Ýigidi taşlama, ýürük atyň arkasyn ýara etme.
11. Alplar bilen uruşma, begler bilen turuşma. (1. 182)
Batyr ýigitler bilen uruşma, begler bilen jedelleşme.
12. Alp ýagyda, alçak çoguda. (1. 41)
Batyr ýigit ýagy çozanda (belli), gorkak köp ýerde (belli).

JADYLANAN MILLET

Ýazan: A. Gürgenli

Biri bar eýdi, biri ýok eýdi mawy asmanyñ astynda jennete meñzeş türkmen ilinde Alla tagaladan başga Gaýgysyz diýen adyl bir soltan bar eýdi. Onuñ Erkin diýen bir ogly bar eýdi. Bu oglan batyr hem pälwan bir yigit bolup ýetişgeç. Geplände il agzyna añk bolardy, ýörände dabanyndan ot çykardy, nagra dartanda daglar titrärdi. Arslan ýürekli Erkin agzybir ilatynyñ sayasynda duşmanlaryna gün bermän, iýenlerini awy, geýenlerini mawy eýläp, gündüzlerini giyjä öwrerdi.
Günlerde bir gün zalym duşmanyñ aksakgallary, molla-müftüleri bir ýere üýşüp, Erkiniñ mähnetinden dynmak üçin kel kellelerini gaşap, agyr oýa batyp, oña duzak gurmagyñ ýollaryny agtarýarlar. Ahyry birisi: "Pars han, sen gyzyñy Erkine berjek diýen bahana bilen ony galaña çagyrt, şo ýerde hem başyny kes, şeýtmeseñ başga alaç ýok" diýýär. Onuñ bu maslahatyny goldan Pars han gaty şat bolýar.
Pars hanyñ näçe ýyldan bäri äre barman oturan, esräp ýören gelşiksiz edrenç, dişleri çüyrän, saçlary düşen ”Jebriýe” diýen garry gyzy bar eýdi, ine, şol gyzy berip, Erkiniñ aýagyny duşaklamagy niýet edinýärler.
Ertesi Pars han dört ýana çapar gönderip, galama-gala sökdürip: "Han owadan gyzyny äre berýär, ol kimi halasa şoña berjek hem-de ol ýigidi öz mirasdüşeri, ýerine patyşa etjek" diýp jar çekdirip, ala galmagal turuzýar. Jebriýäniñ çüýrük dişlerini taýy görülmedik hünji sadaplar bilen bejerdip, saçlaryny atyñ guýrugynyñ gyllary bilen örüp bezeýärler, adyny bolsa ”Farsiýa” üýtgedýärler.
Günlerde bir gün eýdip-beýdip Erkin begi Pars hanyñ galasyna getirýärler. Onuñ aýagynyñ astyna haly düşeýärler. Ýomakçy soýtarlar Erkini öwüp: "Pähäy, bu ýigide kyrk gyz gurban bolmuş" – diýip, ýañsylaýarlar. Erkin galada göwnüniñ islän keýpini edip, iýip-içip geziberýär. Emma ol ýany bilen öz ilinden alyp gelen çöreginden günde bir döwüm iýmegi unutmaýar. Pars hanyñ galasyna gaýtmazdan öñ, Atasy: "Oglum, bu çörek seni hanyñ pis niýetinden gorar, ol saña tükeniksiz hem ýeñilmez güýç berer" – diýenmiş.
Indi habary kimden alaýly, Erkin begiñ ilinden alaýly.
Erkiniñ ýurtdan çykyp gidenini eşiden Ors han derhal Pars hana çapar ýollap, şu mahal bu ýeri talamagyñ amatlydygyny ýatladýar. Ikisi, iki ýandan Erkin begiñ topragyny talap, il-ulusyny gyryp, ýurdy öz aralarynda paýlaşýarlar.
Niýetine ýeten Pars han, begenjinden donuna sygman, uly toy tutup, süñk dosty Ors hany toýa çagyrýar. Oña, aýry-aýry ýurtlardan basyp alan mallaryndan nökerlerine bol-bol serpaý ýapýar.
Ine, Ors han, Pars hanyñ toýuna bu wakanyñ yz ýany goşulyp durşy eýdi. Olar şerap doly bulgurlaryny öz ýeñişleri üçin galdyrýarlar. Ors han, dosty Pars hanyñ toýuna heý-de eli boş gelermi? Ol ýanyndaky kiçiräjik sandykdan henize deñiç görülmedik ajaýyp bir togalak çüýşäni çykarýar-da: "Ine, bu-da menden Farsiýa gyzymyza sowgat" diýýär. Pars hanyñ gözleri ýyldyr-ýyldyr edip, howlugyp elini çüýşä uzadanda, Ors han çaltlyk bilen onuñ elini yzyna itip: "Ýok, jan dost, bu aýylganç howply ýaragdyr, güýçli partlaýjydyr, ony nesip bolsa Erkiniñ ýurduna ýumurtga togalap, ýer bilen ýegsan etjek günümiz ulanarys, onýança töweregiñden syr ýaly sakla" – diýip, berk sargaýar.
Bu arada Pars han hem onuñ aksakgallarydyr molla-müftüleri Erkini öldürjek günlerine, hem-de ony niçik öldürjeklerini maslahatlaşýarlar. Olar Erkiniñ Farsiýanyñ köşgüne barjak gijesi üstüne elleri gylyçly jellatlary ibermegi niýet edýärler. Köşkde jellatlary gizläp goýýarlar.
Gyzyñ saraýyna giren Erkiniñ gözi hyzmatçy çorylaryñ içinde bir gyza düşüp, huşy başyndan uçýar. Ol Farsiýa däl-de hyzmatkär gyza garşy ýöräberýär. Bu gyz türkmen ilinden ýesir alnyp gala getirilen "Aýa sen dogma, men dogdum" diýdiren görkana gyzlardan birisi eýdi. Ol-da Erkinde öz dogduk iliniñ alamatyny görüp tanyşlyk berýär, şol bada-da köşgüñ içinde gizlenip duran jellatlar Erkine garşy topulýarlar. Türkana gyzyñ şeýle owadanlygyndan huşy başyndan giden Erkin onuñ sesine gaýta özüne gelip duşmanlarynyñ üstüne arslan bolup towusýar, köşgi hem galany olaryñ başlaryna ýumurýar, janlaryny jähenneme iberýär. Erkin bilen Türkana gyz weýrana öwrülen galanyñ harabalarynyñ arasynda gezip, Pars hanyñ jan çüýşesini tapyp, ony ýere urup döwýär, şonda öñlerinde uly bir derweze peýda bolup, Erkin, Türkanany Gyratyñ ardyna alyp: "nirdesiñ dogduk ilim? " – diýip ugraberýär.
Erkin şähere girenda ýurtda ençeme üýtgeşikligiñ bolandygyny añýar. Bir topar adamyñ irkilşip, bir gözlerini ýumup, eýlekisinem zordan açyp, ysgynsyz sesler bilen gürleşýändiklerini, añyrrakda bolsa ýene bir toparyñ ownuk zadyñ üstünde bir-birleri bilen ýakalaşyp durandygyny, garawullaryñ bolsa günälini däl-de günäsizi tutup äkidýändigini görüp, gaty geñ galýar. Ençeme ýyllap il gaýgysyndan başga gaýgysy bolmadyk, şonuñ üçinem Gaýgysyz adyny alyp, adyllykda höküm süren han Atasynyñ ýerine bolsa Pañmyrat tagta çykanmyş. Ana, onsoñ Erkin atasynyñ ýanyna baryp nämäniñ nämedigini soranda, Atasy:
"Oglum, birisi Pars hanyñ galasyndan ýyldyrawuk bir çüýşe getirdi, her kim ony aljak bolup janserek boldy, bir-birini öldürmek diýersiñmi, şugullamak diýermisiñ, binamysçylyk diýermisiñ, aý garaz, ýagşylyk ýat bolup, bu ile erbetlik bary ornaşyp gitdi. Olary hernäçe agzybirlige çagyrsamam, meni diñlän bolmady. Iki ýüzli hilegär wezirim Pañmyrat bu ýagdaýdan peýdalanyp, özüne howandar tapmak üçin çüýşeden isläne bir gyýylçak berip, adamlary jadylap başlady, şeýdibem ýurdiñ täç-tagtyna eýe boldy. Indi haçan hem nädip bu tilsimi çözüp, jadylanan halky oýaryp bolarka" - diýip, gözlerinden sil kimin yaş akdyryberdi.
Ýagdaýa göz ýetiren Erkin, garşydaky belent dagyñ üstüne çykyp, şähere seredip, çuñ oýa batdy. Ol, halkynyñ şeýle agyr güne duçar bolandygyna gaty tukat bolup, ýüregi agzyndan çykara gelip, gam derýasyna gark boldy. Ana, onsoñ ruhy teninden uçup, özi-de ullakan bir daşa öwrülip ýatyberenmiş. Mundan günler, aylar, ýyllar ötýär. Köçeden barýan ýaşuly ene-atalar ogrynça: "Hanha seret, Gaygysyz Atamyzyñ ogly Erkin beg dagyñ üstünde otyr" - diýip, balalaryna dagyñ üstünde garalyp görünýän äpet daşy görkezýärler.
Erkin beg bolsa şol ýerden gözi ýaşly, bagry başly öz iline seredip iliniñ çekýän jebir-jepasyna bagryny ýakyp otyr.

Hormatly Türkmen 2

Hormatly Türkmen 2, siziň soragyňyza (turkmen2: nähili irandaki türkmenlere kanada gelmäge ýol bar?) jogap gözläp bir ýere ýüz tutuldy, ýöne heniz jogap gelmedigi üçin Kanadanyň emigratsiýa (mohajerat) edarasynyň çatgysyny ýerleşdirýäris:
Iňlis dilde - http://www.cic.gc.ca/english/index.html
Franse dilde - http://www.cic.gc.ca/francais/index.html

Fars dilde şu ýerden hem belli derejede maglumat alyp bilersiňiz:
http://www.canadajoon.blogfa.com/cat-2.aspx

شوونیست- فاشیست رژیملره بیرلشن ملتلر قوراماسیندان تأزه بیر یومروق

نیویورک - بیرلشن ملتلر قوراماسی نینگ باش آسسامبلیاسیندا،(شورای امنیت سازمان ملل- ده) 143- دن قاوراق دولـتده یاشایان 370 میلیون یرلی ایلاتینگ (ایندی یتسلرینگ - بومیان) حاق- حقوقینی قوراماق باراداقی جارناما سسه قویولدی. قرار قبول ادیلدی، یؤنه، کانادا، آمریکانینگ بیرلشن اشتاتلاری، استرالیا و تأزه زلاندیا اونگا قارشی سس بردیلر. اولار: "دولت ایشگأرلرینی و حکومت اورگانلارینی سایلاماق باراداقی سس بریلشیگه یرلی حالقلارینگ غاتناشدیریلیپ بیلینمه جگینی آیدیپ گلیأرلر. شئیله لیک بیلن بو جارناما بارادا 20 یئل قاوراق دوام ادیپ گلیأن جدلینگ سونگونا چیقیلدی. اوندا یرلی حالقلارا اؤز اقباللارینی اؤزلری کسگیتلمأگه، یرآستی و یراوستی بایلیقلاریندان و توپراقلاریندان اؤزلریچه پئیدالانماغا هم- ده بئیله کیلر بیلن دنگ حقوقلی یاشماغا حقوق بریلیأندیگی اؤنگه سوریلیأر

(14 September 2007)

خبری یوللان: آقمراد گرگنلی

Kerim gurbannepesow - "Dostluk çemeni"

Kerim gurbannepesowyň "Türkmenistan" neşiryati tarapyndan 1986-njy ýylda çap edilen "Dostluk çemeni" terjimeler kitabyndan 2 sany goşgy:

Musa Jelil (Tatar şahyry)

Iň soňký aýdymym

Uzaklara seredýärin:
Dag-düz, asman - giden giňlik,
Meniň weli ýatan ýerim
Hem aňkap dur
Hemem tümlük.

Ak ganatly bir guşjagaz
Pasyrdap ýör al-asmanda.
Men weli elim gandally
Ýatyryn porsy zyndanda.

Gyzylja gül gök meýdanda
Atyr ysyn saçyp otyr.
Musa bolsa çyg zyndanda
Läbikli suw içip otyr.

Ýaşamak nähili süýji!
Ne ajap ömri adamyň!
Men weli häzir ölmeli,
Bu aýdym -
Soňky aýdymym.

Awgust, 1943 ý.
(sah. 280)

*****
A. S. Puşkin (Rus şahyry)

Ýadymdan çykanok şol täsin pursat:
Geldiň-de gaşyma gülgün jemally,
Gaýyp bolduň gitdiň misli alamat,
Tämiz gözelligiň genisi ýaly.

Namut hasratlaryň ezýetin sorup
Gopgunly, şowhunly galagoplukda,
Seniň eziz keşbiň düýşüme girip,
Näzik sesiň ýaňlanypdy gulakda.

Ýyllar ötdi. Gaý-tupanlaň owsuny
Dargatdy ýüregmiň öňki hyýalyn.
Unutdym men seniň näzik sesiňi,
Ýatdan çykdy seniň täsin jemalyň.

Çolalyda, bendiligiň tozunda
Asuda uzalyp güneşsiz günler,
Tirkeşdi-de geçdi yzly-yzyna
Ylhamsyz, söýgüsiz, gözýaşsyz günler.

Soň ýene täzeden oýandy ýürek:
Ýene peýda bolduň täsin jemally,
Ýene-de göründiň bir alamat dek,
Tämiz gözelligiň genisi ýaly.

Ýaňadan nur saçdy ömrümiň ýoly,
Ýene gaýdyp geldi tagamly günler,
Söýgüden, durmuşdan, gözýaşdan doly,
Muhabbetden doly, ylhamly günler.

(151-152 sah.)

Kawus diňi

Kawus diňi, gögi dilen gupbaňy,
Kim dikeldip, kimler boldy gurbany?
Dik kamatyň epmän dursyň horlanyp,
Ýyldyzlara, gara dere goranyp.
Ýeke gözüň ýöne ýerden seretmez,
Ýöne bolsa halyk ony döretmez.
Kirpikleriň bir birini tanaman,
On asyrlap heý durarmy garaman?
Seredýärsiň töwerege güzere
Alajyň ýok kylaý diýseň çözere.
Goşa sütem ýürek bagryň ýakyp dur
Halk arzuwy, taryh saňa bakyp dur
Meň şekim bar kerpiç diýseň göwräňi
Sen basyrýaň kerpiç bilen döwrany.
Bu toprakdan näçe arzuw uçandyr
Göz alnyňda näçe ýyldyz öçendir
Wah! Aýtsana name üçin dymýarsyň?
Dymar bolsaň meýdana nä gelýärsiň?
Unudamok sen hem geldiň meýdana,
Hormat edip seni ýasan ynsana.
Ýüzlerçe ýyl oklar deşdi teniňi
Gana bulap goýdular dik seriňi.
Gamly gözüň arzuw odun öçürmän
Çydanypsyň arzuw guşun uçurman
Hasratly göz dikilip dag serine
Şol bakyp dur günüň dogjak ýerine.

Abdyrahman, 1988ý.

Elhenç jenaýata 19 ýyl boldy

Eýranyň “Welaýat Fagyh” režiminiň amala
aşyran elhenç jenaýatyna 19 ýyl boldy

19 ýyl mundan öň Eýranyň “Welaýat Fagyh” režimi elhenç jenaýaty amala aşyrdy. 1988-nji ýylyň tomsynda bütin Eýranyň türmelerinde otyran syýasy tussaglardan 5000-e golaýy ýok edildi. Elbetde onda gurban bolanlaryň, atlary, sany we haýsy günä üçin şeýle jeza berlendigi henize çenli anyk däl.
Ol ýylyň (1988) tomsynda, ýurdy berbat ediji uruş syýasaty puja çykyp, Homeýni “zähär jamyny” başa çekenden soň, parahatçylygy söýyän Eýran halkynyň gözüniň odyny almak üçin, gös-göni onuň buýrugy we režimiň başga ýolbaşçylarnyň gatnaşmagy bilen şeýle jenaýat amala aşyryldy. Bu jenaýaty diňe faşistleriň “Aşweýts” (rusça=Освенцим, Iňlisçe=Auschwitz, farsça=آشویتس) ölüm lagerlerinde bolan jenaýatlar bilen deňeşdirip bolar. Bu gün Eýran halkynyň öňdebarjy güýçleri tarapyndan “Milli Pajyga” güni diýip atlandyryldy.
Bu şum wakadan 19 ýyl geçdi, režimiň ýolbaşçylary bu elhençligi ýaşyrjak bolýarlar, emma hakykatyň kä bir bölekleri Eýran halkyna we dünýä köpçüligine äşgär boldy.
1988-nji ýylyň tomsynda, Homeýni “Birleşen Milletler Guramasynyň Howpsyzlyk Şurasynyň” 598-nji belgili kararyny kabul etdi, ol ylalaşyk “zähär jamyny” içip, millete garşy syýasatynyň netijesinde emele gelen galagoplykdan (krizisden) çykmak üçin, we halkyň demokratiýa- azatlyk ugrundaky hereketiniň öňüni almak maksady bilen türmelerde bu şum planyny amala aşyrdy.
Ol syýasy tussaglaryň işleri öň sudlarda (dadgahlarda) seredilip olara ýyl kesilipdi. Olaryň bir topary bolsa aklanypdylar, emma olar diňe öz ynamyndan ýüz öwürmän, “toba nama” (puşman hatyny) ýazmadyklary üçin türmede saklanyp galypdyrlar. Syýasy tussaglaryň hemmesi ýene bir gezek “inkwizisiýa” (dünya garaýyş-pikir barlama) toparyna çagyrylypdylar, emma olar oňa baş egmän, öz ynamlaryndan, pikirlerinden we dünýä garaýyşlaryndan ýüz öwürmänligi üçin, olara ölüm jezasi berildi. Bu jenaýat hiç hili kanuna, hukuga, adamkärçilige we ahlaga gabat gelmeýär. Režim şu güne çenli ol şehitleriň nirede topraga tabşyrlandyklarny ýaşyryp gelýär.
Biz bu wakany ýadymyzdan çykarmaly däldiris. Ondan sapak almagymyz we tejribe gazanmagmyz gerek. Sebäbi, şu güne çenli hem režim şol syýasatyny dowam etdirip gelýär.
Şol şehitleri ýatlap, olaryň ýolyny dowam etdirjegmize äht baglaýars. Türkmen weblagy hem bütin öňdebaryjy we göreşjeň güýçler bilen bir hatarda, hemme “milli pajyganyň” gurbanlarnyň maşgalalaryna we ýakyn garyndaşlarna raýdaşlyk bildirýär. Bu jenaýaty amala aşyranlary halka aýan edip, olaryň degişli sudlarda (dadgahlarda) jogapkärçilige çekilmegini talap edýär.

Ýazan: Köpetdag

Orhon-ýeniseý ýazgylaryndan mysallar

"Gadym türkmen edebiýaty" - R. Rejebow
Aşgabat, "Ylym", 1991ý.


Okalşy ________________ Manysy
1. An öz Inençu _______ An Öz Inençu
2. ýyl An öz Inençu ___ Ýyl An Öz Inençu
3. Tarduş Kul Çur _____ Tarduşly Kül çur bilen
4. Besbalyka baryr ____ Bäşbalyga bararys
5. myz anta kutlug ____ Goý ol ol ýerde kutly, bagtly
6. bolzun _____________ bolsun.
(sah. 316)


Okalşy ______________________ Manysy
1. Ýylan ýyl onunç aýka _____ Ýylan ýyly, onunjy aýda
2. Inöz Inençü Bes balyka ___ Inöz Inençü beşbalyga
3. Baryr men a...t gelp _____ Men gitjek
4. Kut bolzun aly bar. ______ Kutly bolsun, alyp bar, äkit.
(sah. 317)

Gadymy Türki elipbiiý

Şu tablitsa (جدول) (jädwäl)- 1969-njy ýylda Leningradda çap bolan "Древнетюркский словарь" (Gadymy Türki Sözlük)-dan alnyp goýuldy.

1-nji sütün tertip nomeri
2-nji sütün GTS-däki harplary aňladýan sesler
3-nji sütün Orhon-ýeniseý belgileri (harplary)
4-nji sütün Arap belgileri (harplary)
5-nji sütün Uýgur belgileri (harplary)

ДТС (Древнетюркский словарь) = GTS (Gadymy Türki Sözlük)

--------------------------------------------------------
* Ulaldyp görmek üçin her suratyň üstüne basyň.
--------------------------------------------------------

Türkmen şahyry Şeýdaýy – 18-nji asyr

Bu goşgular Aşyrpur Meredow tarapyndan çapa taýýarlanyp "Ylym" neşriýatynda Aşgabat – 1978 ýylda çap bolan Şeýdaýynyň eserleriniň ýygyndysyndan alyndy.



Gözel ýigrim bäş

Şeýle gulaga ýakymly,
Sözledim, gözel ýigrim bäş;
Niçe owazy çekimli,
Yzladym, gözel ýigrim bäş.

Bu gün ornuň boldy belli,
Bul amanat telli-pelli,
Ösdürip şol güne çenli,
Gizledim, gözel ýigrim bäş.

Arzuw edip, ýetebilmen,
Görünip dur, tuyabilmen,
Maly-dünýä satabilmen,
Yzladym, gözel ýigrim bäş.

Ýedisinden owaz çykyp,
On sekizin tartar çekip,
Üç müň ýaşda ömrüň ýakyp,
Geçirdik, gözel ýigrim bäş.

Matam, mersiýe, Şakandy,
Ýazyp geçmiş niçe bendi,
Okyp ýat ederler şindi,
Seni yzlap, gözel ýigrim bäş.

Şeýdaýy diýr, bar beterler,
Seniň üçin ýas tutarlar,
Bu wagyt kem-käs tutarlar,
Ýiter sen, gozel ýigrim bäş.
(Sah. 48-49)



Saýran tillerim

Arap, Ajam her bir zada goşuldy,
Sanly düzgün bilen saýran tillerim;
Kem-kem özün çekip, ýoga daşyldy,
Indi din öýünde haýran tillerim.

Biri bar diýr, nämedigin bilenok,
Bagt uklap,köňül çagyň bolanok,
Ýalbarýarys bize görnüp gelenok,
Biri bar salgymna ýortan tillerim.

Hiç milletiň gulagyna ýokanok,
Dogry diýsem, zamanama ýakanok,
Kemin ýazsam, doly many çykanok,
Güň bolupdyr şindi saýran tillerim.

Çistan bilen bir dilegi içerde,
Goýup ýazsam, anda açylmaz perde,
Dilim ýarylypdyr, galmyşam derde,
Ýene-de gelermiň her ýan tillerim.

Näler sanyň aldym jüzler dolduryp,
Okuw açyp, her millete bildirip,
Bu gün indi pelek seni öldürip,
Kuraanyň astynda çüýrän tillerim.

Şeýdaýy diýr, kelam, mantyk eyesi,
Indi ony hiç kim gelmez diýesi,
Arap dili boldy sözler güýesi,
Dartyşyp dört ýana süýrän tillerim.
(Sah. 49-50)

Gorkut ata

Gadymy türkmen eposy
("Türkmenistan" neşriýaty, Aşgabat 1990ý)

Giriş (sah. 24,25)

Eseriň başynda Gorkut atanyň aýdan sözlerinden käbir mysallar:
... Ölen adam dirilmez. Çykan jan yzyna gaýdyp gelmez. Bir ýigidiň Gara dagyň
ýumrusyça maly bolsa, ýygar, düýrer, talap eýlär, emma nesibesinden artygyny iýip bilmez. Tekepbiri taňry söýmez. Göwnüni ulumsy tutan adamda döwlet bolmaz. Ýatdan ogul bolmaz, külden depe bolmaz. Ýapa-ýapa garlar ýagsa, ýaza galmaz. Ýapagly gök çemenler güýze galmaz. Köne pagta biz bolmaz. Garry duşman dost bolmaz. Gara güýje gyýmasaň, ýol alynmaz. Gara polat uz gylyjy çalmasaň, duşman dolanmaz. Malyna gözi gyýmadyk adamyň ady çykmaz. Gyz eneden görelde almasa, öwüt almaz. Ogul atadan görelde almasa, saçak ýazmaz. Ogul atasynyň iki gözüniň biridir. Ogul döwletli çyksa, ojagyň közüdir. Ataň ölüp, mal galmasa, ogul nätsin! Başda döwlet bolmasa, ata malyndan ne peýda. Sizi bidöwletiň şerinden alla saklasyn.

Ata namart ýigit münebilmez, onuň müneninden münmedigi ýegdir. Çalyp kesýän uz
gylyjy muhannesleriň çalandan çalmadygy ýeg. Çala bilen ýigide ok bilen gylyçdan bir çomak ýeg. Myhman gelmeýän öýüň ýykylany ýeg. At iýmeýän ajy otlaryň biteninden bitmedigi ýeg. Adam içmeýän ajy suwlaryň syzanyndan syzmadygy ýeg. Ata-enäniň diýenini etmeýän, oňa hormat goýmaýan ogluň doganyndan dogmadygy ýeg. Ýalan söz diýeninden diýmäniň ýeg. Gerçekleriň üç otuz on ýaşyny doldurany ýeg. Üç otuz on ýaşyň dolsun, hak size ýamanlyk görkezmesin.
Hawa, hanym, Däde Gorkut bir dahi sözlär. Göreliň, ol ne sözlär:
Otluk ýeri keýik biler. Köküz* ýerler çemenlerin gulan biler. Iri-iri ýollar yzyn düýe biler. Ýedi dere ysyny tilki biler. Gije kerwen geçdigiň torgaý biler. Agyr ýük zähmin gatyr biler. Är näkesin, är jomardyn ozan** biler. Il-günde çalyp, aýdan ozan bolsun. Azyp gelen kazyny taňry sowsun.
Hanym heý! Ozan aýdar:
... Öýüňe myhman gelende, gelen myhmany hezzetläp, seni ýoksuratmaýan aýal miýesser bolsun. Ertir bilen elin-ýüzün ýuwman, dokuz ýazmaç bilen bir könek ýogurdy dykyp, elin bykynyna diräp: "Şu öý gura! Äre çykalym bäri, doýa garnym doýmady, ýüzüm gülmedi, aýagym paşmak, ýüzüm ýaşmak görmedi. Şu bir ölse men hem başga birine barsam" diýýän aýal ýigitlere duşmasyn, gapyňyzdan gelmesin. Irden turup, el-ýüzüni ýuwmazdan, gapy-gapy aýlanyp, obanyň ol ujundan bu ujuna çenli gezip, gybat edip, gürrüň diňläp, öýläne çenli gezip, öýüne geler. Görse ogry köpek onuň zatlaryny iýip-içip, bir-birine gatandyr. Sygyrlar, towuklar öýüni agtar-düňder edendir, munuň üçin goňşularyna igener. Bardy-geldi öýüne myhman gelse, äri öýde bolup: "Tur iýer, içer ýaly zat getir" diýse, "Bu ýykylmyş çatmada hiç zat ýok, düýe degirmenden gelmedi, gelse-de, meniň suprama girsin" diýip, saçagyny kakar, diýseň, diýeniň bitmez, äriniň sözüne bakmaz. Bu zeýilli aýallardan alla sizi saklasyn...
--------------------------

* Gamyş-gajyrly deňiz kenary, Kaspi (Hazar, Girgan - Gürgen) deňziniň bir ady.
** Bagşy, aýdyjy.

Türkmen nakyllary we atalar sözi

Bu saýlanan nakyllary we atalar sözleri,Türkmenistan SSR Ylymlar Akademiýasynyň Magtymguly adyndaky Dil we edebiýat institutynyň "Türkmen nakyllary we atalar sözi" atly 1983-nji ýylda Aşgabatda, Ylym neşriýaty tarapyndan çap bolan eserden saýlap aldyk.
*****
Abraý aljak bolsaň, artyk işle.
Agaç miweli bolsa, daş atan tapylar.
Agaç iýmişinden belli, adam kylmyşyndan.
Agzybire taňry biýr, agzalany gaňrybiýr.
Agzy bilen ak guş alar.
Agzy gyşyk-da bolsa, baý ogly geplesin.
Agzyny aç, dili bolsa gaç.
Agzynda diş ýok, başynda - huş.
Aglamadyk oglana emjek ýok.
Aglamak gör başynda ýagşydyr.
Aglasy gelen oglan atasynyň sakgalyny oýnar.
Aglaşmaga öz ýagşy, sylaşmaga ýat ýagşy.
Agsak keýik müň torsuga ýetdirmez.
Agşamyň haýryndan - ertiriň şeri.
Agyz agyzdan ýel alar.
Agyz agyzdan ýelli, gulak gulakdan eşitgir.
Agyzdan çykan sözi dolanyp alyp bolmaz.
Agyz ýaraşygy diş, göz ýaraşygy gaş.
Adam başy daşdan gaty.
Adam gany ýerde galmaz.
Adamynyň özüne bakma, sözüne bak.

"Palta we jeňňel"

Türkmen halk ertekisiniň esasynda
----------------------------------------

"Sap bolar" - diýp, palta bir dost saýlady.
Gury agajy sap edinip saýrady:
"Ýola düş sen poslap ýatan aýpalta,
Işlemeseň posuň gitmez aý, ýalta!"
Ýolda gördi kökün ýere urany,
Çapyp gitdi ýüzugruna durany.
Bir kölege pese düşdi epilip,
Gulak bary şaňlap gitdi gapylyp.
Ýykylşyny köplük bolup gördüler,
Hiç zat diýmän tomaşa eýläp durdular.
Palta gülüp bulaýlanyp başlady.
Duran ýerden arasyny daşlady.
Birinjisi şeýle bolup ýykyldy.
Galanlary yzyrajyk çekildi.
Birje pikir köp agaçda döredi,
"Görmedik." - diýp olar ýüzün büredi.
Aýdyşdylar: "Geçer gider zat degmäň."
Ýöne, çapmak tebigaty her paltaň
Ikinji gün daňdan işe başlady,
Agşamara biraz ýadap haşlady:
"Posum gidýär ýyldyraýan günbe-gün"
Çapanlarym düýnkiden-ä köp bu gün"
- diýip palta ýadaw bolup uklady.
Jeňňel ony biraz wagt ýoklady.
Zeýrenişip ýüzlendiler hudaýa:
"Bu ne bela iberipsiň bu jaýa?
Çapyp gyrdy gidip ýatan jeňňeli
Biz ölmeli palta bolsa gülmeli?
Howul bela, sowul bela edewer
Haýal etmän derde çäre görewer!"
Gökden jogap şeýle bolup gelenmiş:
"Ynanmaýan! Beýle bolmaz!" - diýenmiş.
Gün doganda palta pazlap oýanyp (pallap)
Galdy ýerden dessesine daýanyp.
Gutarmaga düýnden galan işini
Başlady ol gyjyrdadyp dişini.
Ençeme gün palta çapdy jeňňeli.
Unudypdy düýpden, jeňňel, gülmegi.
Her gün olar ýalbararmyş hudaýa:
"Bu ne bela iberipsiň bu jaýa?
Çapyp gyrdy gidip ýatan jeňňeli
Biz ölmeli palta bolsa gülmeli?"
Hudaý ýene şeýle jogap berenmiş:
"Ynanmaýan! Beýle bolmaz!" - diýenmiş.
Ahyr soňy sorag beren jeňňele:
"Dykgat ediň bu soragda tümmege
Ol nämeden, onuň şekli neneňsi?"
Gygyrypdyr birden olaň hemmesi:
"Ol demirden, ululygy el ýaly,
Bir gyrasy inçe misli gyl ýaly."
Geňirgenip hudaý aýdan olara:
"Ýeke demir gurby çatmaz orara.
Söz tümmegi - oňat tanaň duşmany.
Öwrenmäň hiç oýlanmadan gaçmany.
Palta özi güýji bolmaz birlikde,
Meger biri oň ýanynda gullukda."
Oýlanyň-da tapyň diýen ekeni.
Hoş ýarapdyr jeňňele oň diýeni
Aýtdy hudaý: "Duşman önüp özüňden
Şonuň üçin gabat galan gözüňden.
Gury agaç palta üçin sap bolan
Gurandan soň gök agaja çep bolan."
Ol baglaryň gözi düşdi duşmana
Sapy döwüp taşladylar bir ýana.

*****
Ine gördük dönükligiň derdini
Unutmalyň bu wakanyň pendini.
Gaýtalanar şeýle waka haçanda,
Köpüň güýji öňküsinden gaçanda.
Oýlanyp tap, "palta sapy" kim bolan?
Tanaňdan soň "paltaň sapyndan" goran.
Maňa çyn bu sözler, size-de ýalan,
Akylly oldyr kim pendini alan.
*****
Aşgabat, 1987ý.
Abdyrahman.

Ýetim oglan

Men ýaşajyk bir çaga,
Uzak ýaşasym gelýär
Ýaşlyk bagta guwanyp,
Jak-jak gülesim gelýär!
Ýaşlyk çagy bir gezek
Ölüm-ýitim bir gezek.
Meni hoş edenlere
Gülüp bakasym gelýär...!

***
Ýatlaýaryn ol güni
Gysdym bagra kitaby
Elip-bi - diýip başladym
Gara güni taşladym.
Indi boldum uly adam -
Diýip, aýtdym eneme.
Gülüp aýtdy enem-de
- "Golsyz derýadan gorkar,
Gorkak özünden.
Saňa,
Derýalar kölçe bolmaz.
Ekmedik hasyl almaz.
Muny garrylar aýdýar".
- Diýip ümsüm oturdy.
Ylgadym oýnamaga
Wagtym ýok ýaýnamaga...

***
Bir gün dädem gelmedi.
Soradym men enemden
"Uzak ýollara gitdi,
Geler birki ýyllardan".
- Diýip, jogap beripdi.
Men bilmedim näme üçin
Gözlerne ýaş aýlaýar?
Gözüne ýaş aýlasa
Bagryma daş paýlaýar.
Ýürek awap gyýyldy.
Beýle zady görmändim.
Enem ýaşyn süpürip
- "Dädeň gaýdyp gelende,
Aýdaýmagyn" - diýipdi!

***
... Bir gije men düýşümde
Gördüm eziz dädemi.
Garşy-garşy soradym
- "Nirä gitdiň däde jan?
Haçan gaýdyp gelýärsiň?
Bizden açyp arany,
Niçik gezip bilýärsiň?"
Başyn ýaýkap zeýrendi
- "Işigi gowşak öýüň,
Içi gowşak bolmazmy?
Gaýgy-gama düşeniň,
Dynjak güni bolmazmy?"
Göz ýaş eýläp turamda,
Enem basdy bagryna...

***
Dädem gaýdyp gelmedi...
Kitap, galam sarjakdym
Dostlaryma görkezip,
Dädeme guwanjakdym.
"Bist, aferin!" alamda
Meni göge götärdi...
Käte tutup gyjyklap,
Men gülkime gülerdi
Demim ýetmän, üsgürip
Gözüme ýaş dolardy.
- "Aglap otyr oglum" - diýip,
Ýene başlar gyjyklap,
Gaçjak bolup omzaýan,
"Ene ... ene!" - gygyrýan.
Enem gözläp gülerdi.
Oturmagy unudyp,
Aýak üste durardy...
Ýat bolupdyr o günler...
Dädem gaýdyp gelmedi.

***
Bir ýyl geçip geçmänem
Gitdi gulluga Agam.
Öýi çaşan deý enem
Dar gursaklyk edýärdi.
Urna-urna zeýrendi
Artyk çagam barmydy?
Ýatlady ol geçeni
Ukusyz daň atanyn

***
Ýollapdyr agam bir hat
Men hem düşdüm iler jebhä
Bar görýänim at ha at!
Kim geler-de kim ölerkä?
Aýdyp bolmaýar ony
Şeýle bolsa hem her-nä
Arzym bar eziz bally
Ynjytmagyn enäni
Sen hem indi uly oglan
Okuwy taşla, git işle!
Işiň deri öçer gider
Utanç deri batar gider!
Gadyr bilseň dirikä bil,
Öli gaýdyp gelmeýär!
Tüýküligiň soňy hem
Asyl sakgal ezmeýär!
Hoşlaşaly doganjygym,
Öý işigi sen bolansyň"...

***
Aradan aý geçip-geçmän,
Habar geldi eneme,
- "Gynanç bilen gutlaýarys!
Wepat boldy oglyňyz!"
Enem aglap gygyrdy
- "Wah! Adamym,
Wah! Oglum,
Ýatan ýerňiz bilsedim.
Mazaryňyz görsedim.
Ne-hä öli ne-de diri
Öňem biri ýene biri.
Ölüň - diýip aýtmandym
Geliň - diýip aydypdym
Mensiz nädip gitdiňiz?
Näme üçin siz beýtdiňiz?
Ýetim galyp ulaldym.
Ýalňyz bolup kül oldym.
Ne ýazygym? Bilmedim,
Dünýä inip gülmedim"...
Bu maňlaýy kim ýazdy
Öňki birim azmydy?

***
Eneme-de aýtman
Gara bagta salam diýp
Hoşlaşdym okuw bilen.
- "Ussa jan gelendirin!
Iş agtaryp, işlemäge
Her ne diýseň,
Iş buýursaň
Ýerne ýeter şol bada.
Aýdylan jogap şeýle
- "Ýegenjigim, köşejik!
Işi gözle, ýeňil bolsun,
Güýjüňe-de düzüw gelsin.
Bu iş seni maýyrar,
Saglygyňdan aýyrar!"
Köp agtaryp gürleşdim,
Ahyr işe ýerleşdim.
Enem eşdip wakany,
Göz ýaş eýläp tolgundy
- "Guzyjygym owlagym
Dirikäm bakaryn men.
Gitde okuwňa ýetiş!
Seň ýaşajyk janyňy
Göz alnymda jigerim
Neneňsi ýakaryn men?
Meniň ýalňyz köşegim!
Ýada sal aýdan sözüň
Begenip şeý diýipdiň
- "Elip-bi diýp başladym,
Gara güni taşladym"...

***
Men neýläýin ene jan?
Gara günüň soňy ýok.
Gül ýüzüňi ysgasam,
Gül ysyny berenok.
Süňke dönen barmagyň
Indi gaşa meňzeýär.
Başyňdaky ak saçyň
Gyş günleriň mirasy,
Ýüzüňdäki ýygyrdyň
Şum pelegiň tagmasy
Dilleriňden gaçypdyr
Öňki enäň nagmasy.
Ýagyrnyň beýikde dur
Başyň dyza ýetipdur.
Men dirikäm ene jan,
Eliň işe degirtmen.

***
Ölenden soň doganym,
Üýtgäp başlady enem.
Çykyp howlyň daşyna
Garaşýardy ogluna
Kä günler irden turup
Öý çykaryp kakýar ol
Gök gyňaja bürenip
Gulak halka dakýar ol.
Mert enem bar - diýginiň
Kakaň gaýdyp gelende.
Şu gyş geçip geçmäni
Biz galarys belende.
Bilipmi ýa bilmezden
Güýzüň solak gününde
Ýowuz gyşa garaşýardy,
Garaşýardy, garaşýardy...
Ol ýowuz gyşdan
Ýeke çykmaly boldum!
Enemden diňe at galdy,
Ýatlama hem
Ýekeje
Gyrasy ýyrtyk surat.
"Ene jan gitme!" - diýemde,
Kütdirip ýylgyrardy
Gözýaşdan el çekemde
Öpen soň "Hoş" - diýerdi.
Ýöne soňky gezek
Şeýle "Gitme!" - diýsem-de,
Şeýle gözýaş etsem-de
Ol dodagyn ýalap
Ýuwaşjadan seslendi
- "Müň arzuwdan bir arzuwma ýetmedim,
Ýylgyrmagy dodagyňda ekmedim.
Men bilmedim ýetimlik,
Menden saňa galdymy?
Ýa-da pelek,
Bu şum sazy çaldymy?"
(Böldüm onuň sözüni)
Dur! Ene jan ...
Ýeke goýma sen meni
Gorkýan ene, gorkýan ene!...
Eý Hudaý jan, eý Hudaý jan!
Ýa-ha agam, ýa-da dädem bolsady,
Iň bolmanda
Enem ýerden tursady.
Ene... ene jan!
Gözleriňi açsana
Dädem gaýdyp gelende
Ol günki aglanyňy
Duz kessin aýtmaýyn...
Ene janym tursana!
Dädem gaýdyp gelende
Men oňa nä diýeýin?
Özüň aýtmadyňmy nä
Bir-ki ýyldan geler - diýip,
Ýene seni gyjyklap
Gülkülerňe güler - diýip,
Bir-ki gezek ýuwdunyp
Dodaklary açyldy
- "Oglum, oglum..."
Sözlerini gutarman
Başy bir ýan ýykyldy.
... Kirpigin gyrpman
Seredip ýatyrdy.
Şol suratdaky ýaly.
Ýöne, ene... ene jan...
Diýsem-de ýylgyrmady.
Surata seredemde
Heniz ýylgyryp durdy
Meniň enem,
Meniň mähriban enem!...

***
Başym goýup gerşine
Aglamaga enem ýok.
Çarh üstüne mündürip
Aýlatmaga dogan ýok.
Gyjyklap hem güldürmäge
Dädem gaýdyp gelen ýok...

***
Indi işim el sermek.
Pelek başym aşak saldy.
Dyza çöküp gün ötürmek
Ine ömrüm şeýle köýdi.
Bir näçesi,
Meni görüp gülüşýär
- "Ine, ata ogly şu!
Görüň onuň ahybetin!"
Bir näçesi,
Başyn ýaýkap zeýrenýär
- "Wah, neresse,
gyş günde hem bürenip
Buz howada neýleýär?"
... Hawa! Siz hem görensiňiz!
Ýadymda däl nä diýeniňiz.
Bilmedim dar köçede,
Ýa-da, şaýat, giň köçede.
Büküdipjik otyrkam
Ýa-da süýnüp ýatyrkam...
Bu zatlary bilemok.
Diňe ýaşasym gelýär!
Men ýaşajyk bir çaga
Uzak ýaşasym gelýär!
Ýaşlyk bagta guwanyp,
Jak-jak gülesim gelýär!
Ýaşlyk çagy bir gezek
Ölüm ýitim bir gezek.
Gara günüň göwresin
Köňül aýdýar kül et, ýak!
Herne bolsa nädeýin?
Heniz mende kuwwat ýok.

*****
Aşgabat, 1987ý.
Abdyrahman.

Agzybirlik näme?

Her kim öz pikrini aýtsa, bu ýerde bir topar pikir ýygnanar. Munuň üçin diňe öz pikriňizi ýollaň we başga aýdylan pikirlere syn ýazmakdan saklanyň. Her kim öz pikrini aýtmaga haklydyr. Biziň pikrimize gabat gelmeýän pikir örän kändir! Deň gelmeýän pikirleriň hemmesini bilmek we olara syn ýa jogap ýazmak, köp ýagdaýda wagtyňy ýele sowurmakdyr. köpçülik ýerde gürrüňi iki taraplaýyn jedele öwürmek hem gelşiksizdir. Başgalaryň pikrini sylasaňyz, başgalar hem şol ýoly Sizden öwrenerler.

آغزی بیرلیک نامه؟

هر کیم اؤز فکرینی آیتسا، بو یرده بیر توپار فکر یغنانار. مونونگ اؤچین فکرینگیزی یوللانگ و باشغا آیدیلان فکرلره سین یازماقدان ساقلانینگ. هر کیم اؤز فکرینی آیتماغا حقلی دیر. بیزینگ فکریمیزه قابات گلمه یان فکر اؤران کاندیر! دنگ گلمه یان فکرلرینگ همه سینی بیلمک و اولارا سین یا جواب یازماق کوپ یاغدایدا وقتینگی یله ساویرماقدیر. کوپچیلیک یرده گوررینگی ایکی تاراپلاین جدله اؤیرمک هم گلشیکسیزدیر. باشغالارینگ فکرینی سیلاسانگیز، باشغالار هم شو یولی ســیــزدن اؤرانرلر

Garagalpagystan türkmenleriniň nakyllary

Gahar akyl duşmany, nebis - iman.
Gahar öňünden geler, akyl - soňundan.
Gaharyn ýuwdan - pälwan.

Gaçanam hudaý diýer - kowanam.
Geňeşli ýerde kemlik ýok, geňeşsiz ýerde - deňlik.
Gep - mollada, akyl - kellede.
Gepe gitme - köpe git.

"Gowy görýär eken" diýip baryberme, "berýär eken" diýip alyberme.
Goňşyňa garama, oňşugyňa gara.

Gotur elden ýokar, bela - dilden.
Göwün bir süýşe (çüýşe), synsa ýerine gelmez.
Göwni hapa gülki söýmez, tazy ýüwrügiň - tilki.
Göwnünde kiri baryň içinde syry bar.
Gözli körden köňli kör ýaman.

Dili şylpyk il bular, aýagy şylpyk - suw.
Diri bolup sanda ýok, öli bolup - görde.