Täze milady ýyl gutly bolsun.

Täze 2009-njy milady ýylyňyz gutly bolsun.
Goý, täze ýyl size saglyk, bagt, üstünlik hem şadyýanlyk getirsin.

Sungat هــنــر

Gurbannazar Ezizow Serpaý “Türkmenistan” neşriýaty Aşgabat 1978 Sahypa 302

قربان‏نظر عزیزوف سرپای (هدیه) انتشارات "ترکمنستان" عشق‏آباد 1978 صفحه 302

Sungat Sungat diýmek näme? Bilýärmisiňiz? Ele alýarlar-da ýiti keseri, Lokga daşyň ähli artyk bölegini Ýonup, döredýärler ajap eseri. Artykmachlyk – duşmanydyr sungatyň. Tygşytly bolanda, beýikdir nama. Men pikrimi bir söz bilen aýdýarkam, Ol ýerde üç sözüň geregi näme! Tälim almaň dagdan inen sillerden, Tälim alyň Wolgalardan, Nillerden. Kemlik adamyny bezänok welin, Artykmajam boljak bolmaň illerden. Gyz öňünde artyk söze daýanma, Söýgä söz gerek däl, gerekdir ynam. Söýme Watanyňy gursagňa urup, Eneňi söýşüň dek söýüber onam. Sungat diýmek näme? Bilýärmisiňiz? Bu sowala sada jogap bermeli. Biz herimiz – özümiziň zergärimiz, Mydam özümizi ýonup ýörmeli. Terjime edilen wagty: 13.12.1988 Abdyrahman

هــنــر هنر چیست؟ میدانید؟ با ابزاری تیز در دو ید، زائده‏های سنگ زمخت را میتراشند و اثری شگفت آید پدید. افراط – خصم است هنر را. ارزش قلم در قصار باشد. یک کلام گر رساند منظور من، پس سه کلام را چه حاجت باشد! نیاموزید از سیل جاری ز کوه، بیاموزید ز نیل و ولگای پرشکوه. خود کوچک‏بینی زینت آدمی نیست، اما سوا مکن خود را از توده‏های انبوه. مفروش فخر در صحبت با دختران، عشق وعده نخواهد و خواهد باور را. سینه چاک میهن پرستی مکن. دوستش بدار همانگونه که مادر را. هنر چیست؟ میدانید؟ جوابی ساده باید این پرسش را. ما هر کدام – زرگر خویشتنیم، مداوم باید بتراشیم خویش را. تاریخ ترجمه: 13/12/1988عبدالرحمان

Java kodlary کدهای جاوا

از جاوا کدهای زیر میتوانید جهت درج مطالب خود در جداول یا در متونی که از الفبای عربی/فارسی استفاده شده در بلاگ خود استفاده بکنید.
اول کد و بلافاصله در زیر هر کد نتیجه کار درج گردیده است.
برای مشاهده عکس بصورت کامل، بر روی عکس یکبار کلیک نمائید. لطفاً، در صورت مشاهده اشکال یا نقص در کدها، ما را مطلع فرمائید.

Gurbanlygyňyz kabul bolsun!

Gurban Baýramyňyz gutly we gurbanlygyňyz kabul bolsun!

قربان بایرامینگیز قوتلی و قربان‏لیغینگیز قبول بولسون!

اولین برف

اولین برف زودتر از موعد ولی سنگین زمستان تیرگی سپیده صبح را روشن‏تر از روزهای قبل کرده بود. پسربچه کوچکی از پنجره به بیرون نگاه میکرد. پسرک در حالیکه با پشت دستهایش چشمان خواب‏آلود خود را مالش میداد با لحنی حزن‏آلود به مادرش گفت:
- مامان، مامانی ... درخت گل‏مان زیر برف مونده. به بابا بگو بیاردش خونه.
- نه پسرم. این اولین زمستانی نیست که این گل دارد میبیند. چیزیش نمیشه.
- آخه زیر برف مونده، یخ میزند.
مادر در حال درست کردن صبحانه با بیحوصلگی حرفش را تکرار کرد:
- چیزیش نمیشه.
- آخه مامانی، گل که میداد خوب بود حالا میگی "چیزیش نمیشه"؟
- آره عزیز دلم، چیزیش نمیشه. اگه بخواهیم گل زندگی خودش را نداشته باشد، خوب اونوقت میشه زندگی آدما. فکر میکنی آدما زندگی خوبی دارن؟ گلهائی که در داخل خانه نگهداری میشن زود میخشکند. پسرم، هر کسی باید زندگی خودش را داشته باشد. گل باید گل باشد و آدم باید آدم ...
- من میرم به بابام میگم بیاردش خونه.
پسر بچه رفت پیش بابا و از وی خواست گل را به داخل خانه بیاورد. پدرش در حالیکه پیراهنش را میپوشید گفت:
- پسرم، من اگه ریشه گل را از خاک در بیارم و بیارمش خونه، گل فکر میکنه زمستان رفته و شروع به سبز شدن میکنه. خوبه من گل خودمون را گول بزنم؟ ها، تو خودت بگو.
- نه، خوب نیست. ولی بیرون سرده، یخ زده.
- سرده، یخ زده، ولی گل تو خونه خودشه. بیارمش اینجا احساس غربت میکنه. هواش خوب میشه ولی احساسش و بالاخره زندگی‏اش چی ...؟
در حالیکه دگمه‏های پیراهنش را می‏بست به پسرش نگاه کرد. بچه در حالیکه غرغرکنان و ناامید دور میشد، زیر لبی غرید:
- بد میشه.
پدر نیز در حالیکه از پنجره بیرون را نظاره میکرد زیر لب با خود گفت:
- خوب، سرد میشه، برف میاد ولی زندگی که تا ابد زیر برف نمی‏مونه.

نظر شما چیست؟

- مجازات، مجرم را تنبیه و بقیه را موقتاً تا حدی مرعوب میکند، اما با علت جرم کاری ندارد.
- اگر با شعار و فحش دادن حکومتی سقوط میکرد، هیچ حکومتی روی زمین پابرجا نمیبود.
- هر جا جامعه‏ای عقب مانده یا با کلی مسائل روبنائی مشاهده شود، در پس آن اقتصاد و شعور اجتماعی جامعه را در سطح نازلی خواهید یافت.
- آیا شخص قبل از تولد خود، نژاد (رنگ پوست و شکل و شمایل)، ملیت، زبان و دین خود را انتخاب میکند؟ اگر نه، پس چرا اینهمه فخرفروشی و تحقیر دیگران برای آنچه که از روی آگاهی کسب نشده و بطور کورکورانه تقلید میشود.

Noýabr aýyň kalendary

Çakylyk دعوت

Türkmenistan jemhuriýetinň garaşsyzlygynyň 17-nji ýyl dönüminiň
mynasybatyna, internet arkaly geçiriljek dabara çagyrýarys!

Gatnaşýanlar: Weli Muhammad ahun Ärzaneş, Ganim Osman (Yrak türkmen
Jebhesiniñ Almaniýadaky wekili), we başga isleg bildirenler ;

Güni: ýekşenbe (bazar güni) 26.10. 2008 ( 5.8.1387 ) ;
Başlanýan wagty: 18 ( Europa), 12 (Toronto), 21 (Ashgabat), 20:30 (Tehran).
Ýeri : Paltalk > Rooms > Europa > Other > TurkmenSahramyz
----------------------------------------------

دعوت به سخنرانی وشعر و موسیقی
به مناسبت بزرگداشت هفدهمین سالگرد استقلال جمهوری ترکمنستان
(جمهوری ترکمنستان استقلال خود را روز 27 اُکتوبر 1991 اعلام داشت)
سخنرانان: ولی محمد آخوند أرزانش، قاندیم عثمان، و دیگر علاقمندان
زمان: یکشنبه 26 اکتوبر 2008 (5 آبان 1387)، ساعت: 18 (اروپا)، 12 (تورونتو)،20:30 (تهران) و 22 ( آشغابات).
مکان: پالتاک، اتاق " تورکمن صحرامیز "

Paltalk Rooms Europe/ Other TurkmenSahramyz

Adminler topary

Oktýabr aýyň kalendary

Eýd-Fetr baýramy

Eýd-Fetr baýramyňyz gutly, eden ybadatlaryňyz we tutan orazalaryňyz kabul bolsun.

Maýyp çaga ........................ مایئپ چاغا

Maýyp çaga

مایئپ چاغا

Bir çagajyk, ýeke özi, oýnaýar. Uly ýürek, uly kelle, bir dünýe. Kiçi göwre, kiçi aýak, kiçi el. Her kim geçýär, hiç kim ony görmeýär. Hawa, hawa hemmeleri görýär ol. Bir güjüjek böküp ýör jowwuldap, Bir şol güjük towsup towsup oýnaýar, Bir elinden, bir aýakdan ýalaýar. Salam aýdyň, menden şoňa, görseňiz. Birje salym säginiň Siz Adamlar. Ýylgyrypjyk elin gysyň olaryň. Göwnün alyň kiçileň Siz Ulular.

بیر چاغاجیق، یکه اؤزی، اوینایار. اولی یوراک، اولی کله، بیر دنیا. کیچی گؤره، کیچی آیاق ، کیچی ال. هر کیم گچیار، هیچ کیم اونی گؤرمه‏یار. هاوا، هاوا هممه‏لری گؤریار اول. بیر گؤجی‏جک بؤکؤپ یؤر جاوویلداپ، بیر شول گؤجؤک تاوسوپ تاوسوپ اوینایار، بیر الیندن، بیر آیاقدان یالایار. سلام آیدینگ، مندن شونگا، گؤرسانگیز. بیرجه سالیم ساگینینگ سیز آداملار. یئلغیریپ‏جیق الین قیسینگ اولارینگ. گؤونؤن آلینگ کیچی‏لنگ سیز اولولار.

ارزیابی درک مطلب (4)ـ

بخش 2- هدف (منظور) نویسنده
قسمت دوم شناسائی جزئیات (اظهاریه‏های همراه اصل مطلب)

بخاطر اینکه بتوانید تصمیم بگیرید باید قادر به ارزشیابی مطلب باشید.
·>> خبر تا چه حد قابل اعتماد و معتبر است؟
·>> نویسنده به چه خاطر آنچه را که مکتوب نموده، به نگارش درآورده است؟

شما باید سرنخی را گیر بیاورید.

منظور و مشخصه‏های آن ؟
1. اطلاع دادن
·>> اکثر اظهاریه‏ها فاکت است (صحت آن را میتوان ثابت نمود).
·>> به "چه"، "چه وقت" و "کجا" باید جواب بدهد.
اظهاریه‏هائی که به "چطور" و "چرا" جواب میدهد غالباً دربرگیرنده نظر شخصی میباشد اما منظور اصلی کماکان اطلاع‏دهی است.

2. سرگرم کردن
·>> توضیحات در مورد شخص، اوضاع، احساسات
·>> دارای مضمون ماجراجوئی، هیجان، طنز است
·>> ممکن است براساس وقایع تاریخی باشد اما بهمراه شخصیتهای تخیلی.

3. ترغیب کردن (مواظب باشید!)
·>> نویسندگان چیره‏دست میتوانند فاکتها و نظرهای شخصی خود را مختلط نمایند.
هدف، ظاهراً اطلاع‏دهی براساس فاکت است اما آنها در واقع سعی میکنند شما را ترغیب نمایند تا مطالب را باور کنید.

سرنخهای سودمند:
1. مشخص کنید چه کسی آن را میگوید. نویسنده غالباً منفعتی در بیان نقطه نظر خاصی دارد و به همین دلیل صرفاً به ارائه فاکتهای مربوط به تائید نقطه نظر خود خواهد پرداخت.

2. کلمات کلیدی. بعضی کلماتی که میتوانند شما را یاری بکنند، عبارتست از:
"بهترین"، عالیترین"، مهمترین"، "خیلی از مردم بر این باورند"، "به عقیده هر کسی"

پاراگراف را خوانده سپس به سوالات جواب دهید.

آیا برای شما پیش آمده است در آخرین لحظه‏ای که قرار بود کسی را ببوسید، از بوسیدن وی صرفنظر کرده باشید؟ آیا بخاطر این بود که دهان شما ممکن است بوی بدی داشته باشد؟ به "نیروی ناهنجار" اجازه ندهید عشق شما را زجرکش نماید. دهان خود را خوشبو کنید و زندگی شما با "اکس پرش" نفسی توام با نعناع جانی تازه‏ بخود خواهد گرفت.
الف) هدف نویسنده را انتخاب کنید:
- اطلاع دادن
- سرگرم کردن
- ترغیب کردن

ب) بهترین انتخاب برای گزینش خود را بیان کنید.
------------------------------------------------------------------

حال بیائید با هم خبری را براساس آموخته‏های فوق بررسی نمائیم.
منبع خبر: سایت تحلیلی خبری عصر ایران



تاثیر خواب نیمروزی در تقویت حافظه

بر اساس این تحقیقات 90 دقیقه خواب نیمروزی، حافظه بلند مدت فرد را به میزان چشمگیری افزایش میدهد .
خواب نیمروزی در تقویت حافظه موثر است .
به گزارش شبكه خبر، تحقیقات جدید نشان میدهد، خواب بعد از ظهر در تقویت حافظه بلندمدت مغز موثر است .
بر اساس این تحقیقات 90 دقیقه خواب نیمروزی، حافظه بلند مدت فرد را به میزان چشمگیری افزایش میدهد .
محققان كارایی حافظه دو گروه از افراد را كه میزان كل خواب شبانه روزی آنان یكسان بود اما دسته اول به خواب نیمروزی عادت داشتند و دسته دوم فقط شب ها می خوابیدند ، بررسی كردند .
بر پایه این پژوهش ، یك ساعت خواب روزانه ، كارایی حافظه انسان را ، به ویژه در ساعات اولیه شب ، به میزان چشمگیری افزایش می دهد .
به گفته پژوهشگران ، به جای 6 تا 8 ساعت خواب مستمر ، مغز می‌تواند در مدت 90 دقیقه چرت زدن ، حافظه را تقویت كند .
________________________________________________-
گفتیم که صحت فاکت قابل اثبات است.
چنانچه فاکت ارائه شده باشد، پس به "چه"، "چه وقت" و "کجا" باید جواب بدهد.
"چه وقت" مورد تحقیق قرار گرفته است؟
"کجا" مورد تحقیق واقع شده است؟
"چه وقت" شروع شده و "چه مدت" تحقیقات ادامه داشته است؟ (حافظه بلند مدت) نیازمند تحقیقات بلند مدت است. معیار شناسائی حافظه بلند و مدت آن چی بوده است؟
در کدام کشور، موسسه تحقیقاتی، به سرپرستی چه کسی، چندین نفر موضوع مطالعه بودند، و ....
منبع خبر کجاست؟ شبكه خبر (آیا همچون منبعی را میشناسید، آیا معتبر است؟)صحبت از دو گروه از افراد است. هر گروه شامل چند نفر و متوسط سن و سال، شغل آنها چیست؟
در سه مورد صحبت از (90 دقیقه خواب) است و در یک مورد (یك ساعت خواب روزانه) مطرح میشود.
(تحقیقات جدید ...) پس قبلاً نیز تحقیقاتی انجام شده است. آیا در این موسسه نیز تحقیقاتی قبلاً انجام شده؟ نتایج آن چی بوده؟ تحقیقات اخیر نتایج تازه‏ای را نشان داده است؟ .....

ادامه دارد...

آزمایش فرضیه پیدایش جهان آغاز شد

سازمان اروپایی پژوهش هسته ای (سرن) آزمایشی را به امید کشف بخشی از راز پیدایش کیهان آغاز کرده است سازمان اروپایی پژوهش هسته ای (سرن) آزمایشی را به امید کشف بخشی از راز پیدایش کیهان آغاز کرده است.
بامداد روز چهارشنبه، 10 سپتامبر (20 شهریور)، متخصصان آزمایشگاه سرن، واقع در مرز سوئیس و فرانسه، پرتوهای پر انرژی پروتونی را با سرعتی نزدیک به سرعت حرکت نور به دستگاه برخورد دهنده بزرگ هادرون (ال اچ سی)، بزرگترین دستگاه شتابدهنده ذره ای، وارد کردند.
صدها پژوهشگر از کشورهای مختلف از جمله از ایران در اجرای این آزمایش و بررسی نتایج به دست آمده از آن مشارکت دارند.
دستگاه ال اچ سی شامل تونلی مدور به طول بیست و هفت کیلومتر در عمق متوسط یکصد متری زیرزمین در مرز سوئیس و فرانسه است که بیش از هزار دستگاه مغناطیسی خم کننده در آن تعبیه شده است.
منبع خبر: کرکوک.نت

بازشناخت پديده‏های آيينی – تاريخی ترکمن‏ها

تهيه وتدوين : رحيم کاکايی

بازشناخت پديده‏های آيينی – تاريخی ترکمن‏ها
و ترکان کهن در هزاره‏های گذشته

آسيای مرکزی کانون سير و گشت و زيست‏نامه آيين‏ها و مذاهب گوناگونی از دوران کهن است. اين آيين‏های نيايش به غير از طبيعت با‌ فرهنگ و سنن دودمانی خلق‏های آسيای مرکزی نيز در پيوند بوده است. در اين نوشته به پاره‏ای ديگر از پديده‏های آيينی _ تاريخی ترکان کهن در هزاره‏های گذشته به صورتی کوتاه اشاره می‏شود.

آرسلان Arslan "شير":

آرسلان [شير] يکی از نمونه‏ها و نمودگارهای بنيادين جنبدگان خدای‌گونه در جهان ترکان غرب است. اسطوره و نماد آن در نزد قره‏خانيان هويدا است، اما اين پديده در حقيقت بايد پيشتر در محيط اويغورها و اوغوزها بوجود آمده باشد. حدس و گمان در آن است که اين نمودگار در بخش معين جهان ترک جانشين گرگ {Böri بوری} شده است.
نماد شير احتما لا به خاطر قدرت و نيرومندی آن بوده و اينکه در منطقه سيبری و يا در شمال مغولستان وجود داشته است. واژه آرسلان “شير” بمثابه نام شخص که حاکم ترک را توصيف می کرد درنيمه دوم قرن ششم در دوران سغديان پديد آمد و نماينده ترک بودن دراين منطقه مقام ويژه‏ای را اشغال می کند. ممکن است که قره خانيان اين نام را که همچنين در گزارشات چينی برای قرن هفتم و هشتم ميلادی بمثابه نشانی برای حکمرانان سغديان آمده، برگرفته باشند.

ارليک (ارکليک) [‌‌Ärlik, Ärklik]

واژه ارکليک از واژه är (مرد- مردانه – مذکر ) ساخته شده است. ارک Ärk معنی “مردانگی “ , “شجاعت “ و “نيرو“ را می دهد. ارکليک يا ارليک کسی است که دارای مردانگی و شجاعت است. در بسياری متن‏های ترکان کهن واژه ارکليک تنها هنگامی آورده ميشد تا کس نيرومندی توصيف شود و کوچکترين مفهوم مذهبی را نداشته است. از کتيبه‏های کوتاه جزيره اولخون در درياچه بايکال آشکارا می بينيم که مفهوم آن مربوط به سياره ونوس است.
اين مفهوم در ادبيات اويغور هنوز هم چنين قلمداد می‏شود. تا خود قرن يازده ونوس, “ستاره پگاه“ Yaruk Yildiz) و چوپلان “Coplan “ (چوپان ) , ) ناميده شد, آنچه در دوران جديدتر به عنوان سولبان ”Solban” (به ونوس بعنوان زهره ) برخورد می‏شود.
تجسم ستاره پگاه يا ستاره صبح به جنگجوی مقتدری که پنداری ديگر ستارگان را نابود می کند, می تواند به اسطوره‏های معين چينی ربط داده شود. معنی و اهميت ارک Ärk از کوچ (نيرو) Küc , که قدرت و اقتدار ملايم‏تر يعنی قدرت و اقتدار خدای آسمان قلمداد می‏شود, متفاوت است.
حقيقت امر که ونوس هر صبح در شرق در افق پديدار می‏شود, به آسانی می‏تواند اين تصور را ايجاد کند که “ارکليک“ خدای دوزخ باشد. در کتيبه “آلتين کول “ Altin Köl ، “ ارکليک “ مردگان را از زندگان “جدا می کند “ و بنابر اين نوعی خدای مردگان می‏شود.
در ادبيات بودايی ترکی - اويغوری “ارکليک “ مترادف و هم معنی با شاه دوزخ هندی , “ياما “ Yama است. هرچند درک و انديشه نو از ”ارکليک “ در يک بخش جهان ترک حفظ شده است, چنين به نظر می آيد که در بخش ديگر جهان ترک در حال فراموشی بوده است. به ويژه که محمود کاشغری آن را نمی شناسد.

اژدها :

به احتمال زياد ترکان شکل وتصوير اژدها و همه تصورات مربوط به آن را از چينی ها اقتباس کرده اند. اين مسئله را نام کهن Luu که به آن داده می‏شود, اثبات می‏کند. برخی گروه‏های قومی بايد از اين تصورات تاثيرات نسبتا زيادی را گرفته باشند, زيرا هنوز امروزه در ترکيه افسانه‏ها و حکاياتی يافت می شوند که طرز تفکر چينی را بيان می‏کنند. برعکس گروه ديگری از ترکان به اژدها کمتر توجه و علاقه داشتند. آنها اين حيوان افسانه‏ای را بمثابه موجودی غير بومی حس می کردند و حيوان ديگری را به ويژه درتقويم دوازده جانور جانشين آن کردند. ازبک‏ها ,آذربايجانی‏ها, بخشی از ترکمن‏ها و اويغور‏های سينکيانگ بجای اژدها, ماهی و خاکاس‏ها Khakass مارمولک را بر می‌گزينند.
کاشغری به نوبه خود واژه اژدها را به تمساح که عربی است و ترکی آن با näk مطابق است, ترجمه می‏کند. از سوی فرهنگ‏های بزرگ کلاسيک ايرانی و يونانی تصورات در خصوص اژدها بر جهان ترکان غرب تاثير خود را گذاشته بودند. سلجوقيان روی کمان‏های خود نقش اين حيوان را در شکلی ما‌ر مانند که اندامی پيچيده دارد, بکار می‏برده‏اند.

آنت Ant : “سوگند , عهد “

سوگند يا عهد کسان گوناگونی را بايکديگر پيوند می دهد. مغول ها پديده “آنت“ را می شناخته‏اند وبه آن “آندا anda“ “برادران سوگند خورده“ می‏گفته‏اند و در دنيای اسلامی ترکی “برادران خونی“ “قان قارداش“ خوانده شد.
آيين يا پديده “آنت“ بايد در آسيای مرکزی بسيار کهن باشد, اما معلوم نيست که آيا در کهن‏ترين زمان‏ها اين آيين در سنت يا آداب اين منطقه وجود داشته است. آيين آنت چنين بوده است : “مچ دست با چاقو يا تيزی کمی بريده شده و خون آن با خون کسی ديگر که با آن پيوند خونی يا همراهی در زند گی انجام گيرد, آغشته و يا از خون آن کمی بنوشد“ .
اصطلاح “آنت ايچمک“ (سوگند ياد کردن) در نوشته‏های قرون وسطی نيز بکار برده شده است. مثلا , در کتاب “ده ده قورقوت – کوراوغلی“ کاشغری اين واژه را می شناسد و همچنين در کتيبه قديمی Begre نيز يافت می‏شود. در اين کتيبه خويشاوندانِ توسط ازدواج سببی شده و رفيقانی که با آنها بوسيله سوگند (آنتليق آداش) يا بدون سوگند (آنت سيز) بيکديگر پيوند ميابند, شمارش ميشود. کاشغری می‏گويد که عهدشکن يا سوگندشکن بوسيله شمشير مجازات می‏شود. زيرا شمشير برای چيزی که مقدس وخدايی است [تحت الفظی “اولو ulu , يعنی بزرگ وعالی] در نظر گرفته می‏شود. در کتيه تاريات “Tariyat“ سوگند با شمشير قابل مقايسه است, يعنی ناويرانی, ماندگار و ديرنده. همچنين کتاب ده‏ده قورقوت آشکارا سنن کهن را بازتاب می دهد وقتی که می گويد, سوگند بايد حفظ شود و عهدشکنان بوسيله شمشير مجازات می‏شوند. اين واقعيت که ترکان مسلمان اين پديده را حفظ کرده‏اند يعنی برادری دو بيگانه و غير آشنا بوسيله خون (قان), احتمال می‏رود که پيش از اسلام در سنت يا مراسمی که يک ائتلاف يا اتحاديه بزرگ قبيله‏ای را ايجاد کرده باشند, آيين سوگند “آنت“ توسط خون پيش آمده باشد. يا ممکن است که خون مورد نظر اين مراسم از شرکت کنندگان اين معاهده در يک کاسه نوشيده شده يا فقط ريخته شده باشد.

آی Ay “ماه“:

نيايش ماه با نيايش خورشيد همراه است و ستارگان ديگری نيز اغلب به ويژه از قرن ده ميلادی خبر داده می‏شود. اما مفهوم سمبليک آن در گذشته دور از گزارشگران چينی از دوران ترک‏های شرقی تاکيد می‏شود. قابل توجه است که ترک‏ها غالبا به تصورات زايش, رويش, بلوغ, زوال, مرگ و رستاخيز استناد می‏کرده‏اند. هنگام دوران کامل شدن قرص ماه هيچ عملی, پيش از هر چيز جنگ, مجاز نبود آغاز شود. برخی اسناد نشان می‏دهد که هم آهنگی و مطابقت بين ماه و درخت وجود داشته که خود بمثابه سمبل بازگشت ناميرای چرخش زندگی بوده است.
ماه همچنين اغلب با خرس نيز در ارتباط قرار می‏گرفت. اما نام “آيی ayi“ يعنی خرس کاملا بلحاظ واژه‏شناسی ريشه ديگری دارد. خرس جانوری است که آهنگ و موزونی زندگی آن اساسا از ماه تعيين می‏شود. اما ارتباط نامی آن جزو واژه‏شناسی مردمی است. مطابق داده‏های منابع قبچاقی که نسبتا ديرتر در مصر پذيرفته می‏شود, نخستين انسان “آی آتام Ay Atam“ “پدرم ماه“ نام دارد. پدری که از سوی خورشيد گرم می‏شود.
در اين گفته‏ها می‏توان تصوراتی را يافت که نخست در دوران مغول‏ها بکار می‏آمده که بدون شک کهن‏تر از دوران مغول‏ها است, يعنی ماهی که از خورشيد تناسل شده و خورشيد نور خود را به ماه می‏دهد. در اينجا پيش از هر روايتی زايش اعجاب‏انگيز توسط تشعشع نور در ميان است, يعنی از خورشيد تولد يافتن. نامگذاری و نشان برای روشنايی ماه [ياريق yariq] بدقت از سوی فرهنگ لغت قرون وسطی نيز ذکر می‏شود. از آنجا که اين باور و اعتقاد وجود داشت که ماه زنان را باردار می‏کند, مسلمانان بعدها واژه “اينال Inal“ را که از سوی کاشغری به “پسر يک شاهزاده“ ترجمه و منتقل می‏شود, بعنوان “آی نال Ay Nal“ “روشنايی ماه“ متوجه می‏شوند. گاهی همسران قهرمانان اسطوره‏ای يا اسلاف خود “ماه تابان“ ناميده می‏شد.

اُت Ot «آتش” :

شمارزيادی شواهد درمورد نيايش آتش بين ترکان وجود دارند. يکی از کهن ترين آن که ازسوی Theophylaktos Simokatta
ارائه شده است و مربوط به ترکان غربی درقرن شش ميلادی است. Theophylaktos دربند کوتاهی می‌نويسد : “ترکان آتش را فوق العاده احترام می گذاشتند. اما تنها خالق آسمان و زمين را سجده می کنند و آن را “خدا “ می نامند “.
خطا و اشتباه هر کنايه به آتش در کتيبه‏های اورخون و ينی سی درتضاد با روشن بودن گزارش فوق قراردارد. دراين مورد پيش از اين استنتاج می شد که ترکان شرق نيايش خود را نمی شناختند و ترکان غرب آنرا از ايرانيان کهن گرفته اند. حتی اگر اين پذيرش و دريافت خود موثق از آب درآيد , بنابراين کمتراز حقيقت نيست , که پذيرندگان آن آيين نيايش را بسيار سريع درتمامی جهان ترک گسترش داده اند.
چينی ها از ترکان هم مرز و همسايه خود می گويند که آنها “Ot Tängri “ “خدای آتش “ را می شناسند وآن را هرصبح سجده می کنند. حدود العالم درقرن ده ميلادی خاطرنشان می کند که قيرقيز ها به آن احترام می گذارند. نويسنده مروزی
Marwazi درزمان خود دررابطه با اين مسئله بدون شک واژه مبالغه آميز “سجده “ را در ميان خلق‏های منطقه قفقاز, قيماق ها و همسايگان آنها آورده است .
درقرن دوازده ادريسی فهرستی از مردمان ترک که “تقريبا همه آتش را عبادت می کنند” درست می کند. آتش بمثابه پاک کننده به حساب می آيد. نويسنده حدود العالم به اين امر واقف است وقتی که او می گويد : آنها به آتش احترام می گذارند و مردگان را می سوزانند” .
مقديسی Maqdisi مطمئن می کندکه : “آنها براين باور هستند که آتش جسد را از ناپاکی خود آزاد می کند” , و مروزی می نويسد: “آنها مردگان خودرا به عذر اينکه آتش آنها را پاک و تميز می کند, می سوزانند “. نيايش آتش اجاق خانگی بايستی همواره ازجوان ترين پسر خانواده که “شاهزاده آتش “ “اُت تگين Ot –tegin “ [ به مغولی اُت چيگينOtcigin ] ناميده می‏شود اجرا شود. او وارث طبيعی بزرگواری پدرانه بود.

تقسيم زمان :

هرچند که تقويم‏های متعدد ی درآن عصر وجود داشتند, که برسيکل زندگی منطقه‏ای , به ويژه گله داری مربوط بودند, اما ازسوی مردمان ترک تقويم چينی دوازده جانور خيلی زود به طور سيستماتيک مورد استفاده قرار گرفت. اين تقويم به ترکان رسما درسال 568 از سوی چينی ها تسليم شد. اما مطمئنا پيشترها ازاين تقويم پيروی می شده است. اين تقويم به ويژه در کتيبه‏های سغديان که بدون شک کهن تر است, نام برده می‏شود.
ل . بازين L. Bazin دريک اثر هنوز منتشر نشده خود نشان می دهد که اين تقويم درسال 603 پس از ميلاد تا منطقه بلغارهای ولگا آمده است. در فهرست حکمرانان نامی می توان با اطمينان برخی جزييات و بخش‏های اين تقويم را دوباره يافت. گويا ولی می بايست تا بيرونی و کاشغری (قرن يازده ) منتظر شد تا يک صورت و فهرست کامل آن را پيدا کرد. اين تقويم را اما حکمفرمايی مغولی در قرن سيزده دوباره متداول می کند. ازراه اين سيستم تنظيم و راهنمايی شده نه تنها سال , بلکه همچنين روز ها و ساعت ها تحت دوازده علامت جانور يعنی موش صحرايی , گاونر, ببر, خرگوش , اژدها , مار , اسب , گوسفند, ميمون , خروس , سگ و خوک معين شدند.
يکی از داستان هايی که ازسوی کاشغری نوشته شده , نقل می کند که چگونه اين تقويم از سوی ترکان تحويل يا پذيرفته شده است. طبق اين داستان يک حاکم (اسطوره‏ای ) که به شکار رفته بود, جانوران را تا رود ايلی Ili می راند. تنها دوازده تا ازآنان عرض رودخانه را می گذرند: نخستين حيوانی که رودخانه را گذشته بود موش صحرايی “سيچغان Sicgan “ بود : ازآنجاييکه او نخستين حيوانی بودکه به سمت ديگر رود رسيده بود , نخستين سال به نام او ناميده می شد” . توالی يازده سال بعدی به ترتيبی تعيين شد که درآن جانوران ديگر رودخانه را طی کرده بودند.
دراين تقويم که بويژه برای حکايات مذهبی مهم است , ترکان در آن نه تنها يک وسيله مناسب برای تقسيم بندی پيدا کرده اند, که به جانوران مفهومی نوين می دهد, بلکه علاوه برآن ترکان برآن باور بودند که هر جانوری دارای يک خاصيت ويژه است. محمود کاشغری به ما می گويد که درسال گاونر جنگها بيشتر می شوند , چون گاوان بين خود نبرد می کنند وبا شاخ‏های خود ضربه می زنند. سال خوک برف, سرما, ناآرامی با خود می آورد. مشاهده ستارگان نيز به تعيين و مشاهده زمان به کار می رفته است.
نقش اصلی دراين مشاهده را هفت ستاره يا هفت برادران و اقتران کواکب مربوط به آنها بازی می کردند.تقسيم بندی سال دربرابر خورشيد دو فضای زمانی بزرگ را اجازه داده است. شايد اولکر Ülker هفت برادران است , “کسی که “ تقسيم می کند و به يک شخصيت اسطوره‏ای تبديل شده است. [ اولکر: از اول Ül “تقسيم کردن “ با “ک “ شديد و شکل زمانی نامعين برای “ ارär “ ]. اين امر بدون توضيح دقيق تر در کتيبه‏ای در جزيره اولخون با نام گذاری ädgü “خوب , مساعد” يافت می‏شود. دراين متن يک är kär ay “ماه بز وحشی “ ظاهر می‏شود که “يک شق يا برش “ زمستان را نشان می دهد. ارتباط اين نوع بز با ستاره هفت برادران يا هفت ستاره احتمال می رودکه آن زمان برآن بودندکه بارداری اين حيوان به نوعی با اين مجموعه ستارگان مربوط است. شبيه اين تصورات را ما امروزه می توانيم درترکيه بيابيم (م.ف. , کيرزی اوغلو, گوکتن اينن اژدرها افسانه سی و تاريختکی يری, ينی مرام , ژانويه سال 1956 ).
اگر کاشغری به ما توضيح می دهد که گله داران ترک درزمان خود تقويم خاص خود را دارند و “ماهی‌که درآن بزهای کوچک زاده می شوند “ و “ماهی که درآن بزهای بالغ هستند”را می شناسند, دراينجا ما يک محاسبه تقويمی را که دقيقا مطابق با چادرنشينان آناتولی ترکيه که امروزه هم مورد استفاده است, می يابيم.

تصورات ستاره شناسی :

دانش ستاره شناسی ترکان دردوران‏های کهن بنظر ميرسد که کم بوده باشد. متن‏های منطقه سيبری و شمال مغولستان تنها شمار محدودی از ستارگان را نام می برد, مانند : ماه (آی Ay ) , خورشيد (کوُِن – گون ) , ونوس (ارکليک ) , هفت ستاره يا هفت برادران (اُولکر Ülker ) .
خود ستاره “يولتوز Yultuz” خوانده می شد که بعدها “ييلديز Yildiz “ناميده شد. اهميت زياد و کاربرد سيستماتيک ارقام هفت و نه که از آنها ارقام هفده , نوزده, بيست وهفت و بيست ونه و ارقام ده برابر آنها مانند هفتاد و نود مشتق شده اند, احتمال وجود يک تئوری خوب تنظيم شده درباره سيارگان را می دهد. ميتوان با اطمينان ادعا کرد که ترکان ازآغاز تاريخ خود يک سيستم کيهانی داشته‏اند که مطابق تصورات آنان هفت و نه سياره را دربرمی گرفته است که هم زمان يک نقش معنوی - مذهبی را ايفا کرده و برزندگی خلق ها و اشخاص تاثير داشته اند. علاوه براين می بايست چرخش دور يک مرکز که درمراسم مذهبی اغلب پيش می آيند, برحسب مناسبتی يا گردش خورشيد ويا آشکارا حرکت آسمان شب هنگام را شبيه سازی ميکرده.
اگر هفت و نه سياره يا ستارگان ديگر بمثابه مجموعه موثری بودند, پس نيازی نبود که آنها را جداگانه درنظر گرفت و دريک سلسله مراتب آورد. ستاره هفت برادران (اولکر Ülker ) برای آغاز سال به دو دوره زمانی بزرگ بکار می آمده و احتمالا اين نتيجه ازاينجا گرفته می‏شود که اين دودوره با خود فصول خوب وبد را می آوردند.
سياره ونوس (Ärklik ارکليک ) , جنگجوی سلحشوری بود که ما نقش آن را نمی شناسيم. خورشيد و ماه توسط نوشته‏های چينی وکتيبه‏هايی که آنها را اغلب ياد آور می شوند, برای ما بهتر شناخته شده اند. درکتيبه‏های ترکان کهن آمده است که اگر خورشيد وماه طلوع کنند, آنها “زاده می شوند” (توق Toq ).
مرده‏ای از Elegest می گويد : “من خود را از خورشيد و ماه , که درآسمان آبی قراردارند, جدا کرده ام “. مرده‏ای ديگراز Begre ندا درمی دهد: “خورشيد ! ماه ! من گمراه شده ام ! “ و ديگری از Kecili chobu می گويد: “آه خورشيد و ماه که درآسمان آبی هستيد,من درسن شصت سالگی خطا کرده ام ! “ . در تاسفی ديگر مرده‏ای از بارليق Barlik بيان می کند: “من خورشيد را به اندازه کافی استفاده نکرده ام . . .” .
چينی ها نيز ما را از نيايش خورشيد وماه توسط خاندان Hiung-nu آگاه می سازند. آنها می گويند که خان‏های ترک جهت احترام و حرمت چادر خود را به سمت شرق به جهتی که خورشيد طلوع می کند می زنند. ياآنها به نيروی سمبليک خود سوگند ياد می کنند. برای صورت بخشيدن به لشکر کشی خود منتظر قرص کامل ماه می مانند.
از قرن يازده ميلادی به اين طرف گزارشات بويژه از سوی نوسيندگان اسلامی زيادتر می شوند . اما ماه و خورشيد جايگاه برتر خود را حفظ می کنند. ماه و خورشيد به صورت نشان و علامت شاهانه در پادشاهان کشورها و مناطقی که به اسلام روی می آوردند, تبديل می شدند. قوتادقو بيليگ (Qutadtgu Bilig ) می گويد : “شاه همانند خورشيد وماه می درخشد “ ؛ درمعمارهای آسيای صغير تصوير ماه و خورشيد با طلعتی انسانی زينت می شوند.
واژه‏هايی که در منابع بسياری از نويسندگان اسلامی نيز دراين مورد تاکيد می شوند چنين هستند : “نيايش آنها , “سجده آنها “ , حتی اغلب و موکدا همراه با ديگر ستارگان , “ . مقديسی ازنويسندگان اسلامی از سجده خورشيد در اقوام ترک را شنيده يا حدود العالم گزارش می دهد که قوم چيگيل Cigil به خورشيد و ستارگان سجده می کنند. اگر دراينجا به گفته‏های ياقوت Yaqutباور شود, اين ستارگان , ستاره کيوان و ستاره دوپيکر يا کلب الجبار هستند. علاوه برآن ياقوت می گويد که روشن ترين ستاره ثابت آسمان برای او “سرورِ سروران “ است.
ياقوت همچنين ازسجده ستاره کيوان و ونوس (ستاره زهره ) از تاثير ناگوار مريخ و عبادت به سوی جنوب گزارش می دهد و دررابطه با قيرقيز ها علاوه برآن وی از دعا ها و عبادت‏های توقوز اوغوز (Toquz-Oguz نه اوغوز ) به غروب خورشيد نام می برد. بايد اضافه براين تذکر داد که گفته‏های ياقوت فرارويش آشکاری رانشان می دهد . چون مسئله در اينجاحس احترام دربرابر خورشيد درحال طلوع نيست, بلکه نيايش خورشيد درسمت الراس ودر غروب آن است.
ابن سعيد که از ابو الفدا نقل قول می کند, توضيح می دهد که کومان ها (Kuman ) خودرا به تحقيق درباره ستاره شناسی وقف می کردند و به تاثير ستارگان باور داشتند. وی اضافه می کند که آنها ستارگان را سجده می کردند. واژه نامه محمود کاشغری همانند فرهنگ لغت کومان ها و قبچاق ها وجود واژه‏های بسيارجالبی را عرضه می کند. ستاره زهره نام کهن خود ارکليک Ärklik و صفت اصلی خود را ازدست می دهد و به ستاره صبح (ياروق ييلديزYaruq Yildiz ), سپس ستاره چولبان[ درخشنده, مشعشع ] تبديل می‏شود . اين واژه ديرتر با واژه چوپان که دارای منشع فارسی است اشتباه گرفته شد.
مريخ “باقير سوقوم “ است وبه معنی “نوک پيکان مسين “. دب بزرگ نام گتی کان Geti kän [ هفت خان ]را بخود می گير . اران توزÄrän Tuz “قهرمانان منسجم “ هستند طبق قوتادقو بيليگ Qutadtgu Bilig ستاره مشتری و طبق محمود کاشغری برج ميزان است.
درکنارپروسه نام‏های ستاره گان , تصورجانوران درآسمان نيز آغاز می شوند. درآسمان درکنار کهن ترين آن , “قارا قوش Qara Qush “ پرنده سياه (عقاب ؟ ) که ستاره مشتری را بنمايش می گذارد, “آق آيغير Aq aygir “ “اسب نر سفيد “ برای ستاره کلب الجبار يا ستاره کاروان کش , “ايکی بُز آت iki boz at “ دواسب خاکستری برای دوستاره کوچک دُب اصغر, “ياغير سيغين yagir sigin “ گاو نر زخمی بمثابه مجموعه ستارگان گاو نر؛ سرانجام “دمير غازوق tämir qazug “ [ “ميخ آهنی “ که باآن اسب ها را به جايي محکم می بندند ] بمثابه ستاره قطبی و راه شيری کهکشان “جای پای پرنده”
“قوش يولی qush yoli “ خوانده می‏شود.

جنبدگان سمبليک :

سمبل جانور وجنبده را ترکان کهن بيشتر بکار برده اند. اما نمی توان بطوردقيق تشخيص داد که آن تا چه درجه‏ای برای چيزی تجريدی يا شخصی بوده و تا چه اندازه‏ای با شخص در می آميخته است. کتيبه اورخون از قول يک شاهزاده می گويد: سپاهيان پدرم , خان , همانند گرگان بودند و دشمنانشان همانند گوسفند” . در کتيبه Suji پسر بعنوان “شير” مخاطب قرار می گيرد, آنچه که در دوران بعدی به يک اصطلاح ثابت تبديل می‏شود. محمود کاشغری می گويد که آنهايی که “بورقا کيشی bürga Kishi “ “انسان کک سان “ خوانده می شوند کسانی هستند که دريک جا آرام و قرار ندارند, اگر کسی مايل است بداند آيا اززنی دختر يا پسری زاده می‏شود می پرسد: “آيا آن يک روباه يا يک گرگ است ؟ “ . سپاه بزرگ بمثابه ملخ ها توصيف می شوند.
المدينی هم مانند . قوتادقو بيليگ (Qutadtgu Bilig ) فضيلت را بوسيله حيوانات و جنبدگان معين مشخص می کند. المدينی می‌گويد که خروس شجاع است , روباه زيرک و باهوش , درنا , بيدارو هوشيار و کلاغ محتاط . قوتادقو بيليگ سوگند می خورد به نيروی گرگ , جرات خرس ها , پاکيزگی زاغ و هوشياری و بيداری جغد. اين جنبدگان و جانوران که خاصيت معينی را به طور سمبليک نشان می دهند, برای تقسيم بندی قبايل نيز بکار می آمده است و به نظر می آيد که اين مسئله موضوع کتيبه‏های بجا مانده نيست.
موضوعات ذهنی و آبستره نيز به وسيله حيوانات تشريح می شدند مانند: نيرو به وسيله گاو نر, ناتوانی و هراس به وسيله گوسفند, نشاط وشادابی به وسيله کره اسب, جرات و دليری به وسيله ببر. خاصيت‏های مرتبط با جانوران همچنين در ترسيمات و توضيحات تقويم سالانه دوازده جانور نيز پديدار می گردند.

خداوند راه Yol Tängri :

اين خداوندگاری که تنها دردو متن “ايرق بيتيگ Irq Bitig “ نام برده می‏شود, می تواند برحسب مفهومی که به کلمه يول داده می‏شود, می تواند خدای نيک بختی يا را ه باشد.
اين امر بستگی به معنی و اهميتی دارد که واژه “راه yol “ ميدهد. هرچند علايم آن به معنی دوم نزديک است, موضوع هنوز ناروشن است. خداوند راه Yol Tängri خود را با واژگان زير ترسيم می کند : “من خداوند راه هستم , سوار براسبی خال دار. من روز وشب سوار براسبم هستم “ . هنگام گردشِ خود او با پسر دوماهه يک انسان برخورد می کند (يا با فرزند انسان = انسان ؟). اين فرزند انسان می ترسد, اما خداوند می گويد : “از هيچ چيز نترس من به تو Qut “اکسير زندگانی “ خواهم بخشيد. در نوشته يا متن دوم او نام “قارا يول تانگری Qara Yol Tängri “ يعنی خداوندگار راه سياه يا خداوندگار سرنوشت سياه را به خود می گيرد. دراين متن خاصيت ديگر”خداوند راه “ اين چنين ذکر می‏شود : برای “باز سازی آنچه که ويران شده” , “پيوند دادن آنچه که ويران شده” . علاوه بر آن او همانی است که “صلح می آفريند” .

شناخت کائنات يا گيتی شناختی اسطوره‏ای:
درشناخت اسطوره‏ای جهان کتيبه‏های کول تکين و بيلگه قاغان هردو با چنين عبارتی کوتاه آغاز می شوند: “هنگاميکه بالا , آسمان آبی و زمين خاکی رنگ بوجود آمدند, درميان اين دو فرزندان کيشی (انسان ) ظاهر می شوند. برفرزندان کيشی نياکان بومين قاغان و ايستمی قاغان حاکم شدند “. اين جملات کوتاه تنها نوشته‏ای است که درباره شناخت کيهان بيان شده. اين نوشته نخست نشانگر پيدايی فضای کيهانی و سپس انسان است. تاثير آموزه‏های چينی بر آموزه‏های ترکی شامانيسم نيز درچنين ديدی تاثير بسزايی گذاشته است. درانتقال ديرتر اين انديشه به نسل‏های بعدی اين عقيده که عالم از جدايی آسمان و زمين ناشی شده , پديدار گرديد.

شتر :

شتردر اقتصاد خلق‏های ترک همواره نقش بزرگی را بازی می کرده است. بلحاظ اهميت آن محمود کاشغری درکتاب لغت خود کمتر از شصت بار ازآن ياد می کند. ظاهرا اهميت شتر درميتولوژی و درمراسم مذهبی پيشتر محدود شده يا تابو شده است. تا آنجا که بتوان درباره شتر قضاوت کرد , به نظر می آيد که آن بطور جدی پيش ازهرچيز جنبده‏ای برای قربانی مردگان درنظر نگرفته شده بود و حتی ازمصرف گوشت آن صحبتی نميشود. گزارشگران اسلامی مثلا بطور کاملا آشکار “ابودولاف مزار ابن محالحيلAbu-Dulaf Misar Ibn- Muhalhil “ که ازياقوت نقل قول می‏شود, هنگاميکه او از قيرقيز ها و چيگيل ها سخن می راند. تا آنجا می روند و ادعا می کنند که مصرف گوشت آن ممنوع بوده است . درباره شتر افسانه‏ها و حکايات گوناگونی درنزد ترکان کهن گفته شده است. دريکی از حکايات سخن از تولد پسر حکمران (بگ ) است که همزمان با تولد يک شتر و کره اسب رخ می دهد. در داده‏های ترکی چنين تولد همزمانی همواره اهميت بزرگی داشته و گاه پيوند‏های خويشاوندی را می آفريده است. اينکه انسان ها با وجود همه ممنوعيت ها برشتر , با او خويشاوند می تواند باشد, بوسيله داستان “ساتوق , بوغراخان “ مدلل شده که نام اش به احتمال زياد به نيای يک شتر دلالت می کند. مراسم جدال شتران در نزد مغولان (همانند جنگ حيوانات ) به منشع اسطوره شامانيستی يا اسطوره دودمانی وابسته است.

عبادت گاه‏ها :

ترکان کهن پيش ازهرچيز زيارتگاه‏های طبيعی را می شناختند که اغلب آنها را از مکان‏های مقدسی چون سرچشمه رود ها و قلل کوه‏ها نمی توان فرقی گذاشت, اما آنها گاهی هم قطعا نمودار معبدی مانند غار را نشان می دهند.
زمانی طولانی اين باور بود که چادرنشينی مانع احداث زيارتگاه ميشده. اما صرف نظر ازاينکه ترک‏های آسيای مرکزی همه چادرنشين نبودند يا چادرنشينانی بودند که ارابه‏هايی داشتند که با آنها تصاوير خدايان يا چادرهايی را که برای مراسمی معين شده بودند, حمل ونقل می کردند.
به نظر می رسد ترکان درموارد مشخصی زيارت گاههايی را احداث کرده‏اند که هنوز نمی توان آنها را دسته بندی کرد. نويسندگان بسياری بدون ارائه يک سند قطعی باورداشتند که زيارتگاه‏ها درکاربرد اين يا آن مذهب بزرگ جهانی درخدمت ترکان بودند. مثلا , دانلوپ بدليل بررسی آثار قزوينی Qazwini که درآن او ازيک عبادتگاه يا معبد مسجد اوغوز ها سخن می راند : او درآن يک کنيسه را ديده است. اين ترديد آميز تر از معبدی است که ياقوت درنزد قيرقيز ها و قارلوق ها که گاهی عبادتگاه ناميده شده, به آن اشاره می کند ؛ سرآخر او چنين می گويد که ديواره‏ها با تصاوير پادشاهان پيشين تزيين شده بودند . گور قطعا درنهايت نوعی معبد مردگان بود.

کيشی Kishi : “انسان “
اين واژه انسان , شخص و فرد را توصيف می کند. درسطور نخست کتيبه اورخون که به آن نام “افسانه آفرينش اورخون “ داده شده, به اين معنی است که پس از هستی يا ساخت آسمان و زمين , “کيشی اوغلوKishi Oghlu “يعنی “فرزندان انسان “ , “انسان ها “ هويدا می شوند. اين امر محال نيست که “کيشی “ شخصيت اسطوره‏ای , آنهم نخستين موجود زنده را تشريح و نشان می دهد.

نيايش نياکان :

ترکان کهن همزمان با نيايش نياکان خود به نيايش مردگان خود نيز باور داشتند. درموارد مشخص نيايش نياکان می توانست خود با نيايش جنبنده ایدر آميزد. آنچه ‌ که برای توتميسم اهميت پيدا می کند , اين است که نيای مقدس شمرده شده يک جنبنده باشد.
هنگاميکه سخن از نياکان است , بايد دو نوع آن آشکارا درنگر گرفته شود: يک سوی آن نياکانی است که بمثابه پايه گذار دودمان ,قلمرو يا سلسله نياکان حاکمان بزرگ است و سوی ديگر آن بنيان گذاران خويشاوند و سلسله نياکانی که ازآنها خود سرچشمه گرفته اند.
در اينجا روشن است که نخستين نياکان بسيار نامی تر از سپسين آنها است. کهن ترين گزارش‏های چينی می‌گويند که ترکان شرق عادت داشتند هرساله به ديدار غار گور نياکان خود بروند تا درآنجا آيين قربانی را انجام دهند. مطمئنا اين زيارت دومعنی جداگانه داشته و برای نيروهای مختلف خدايی گونه بکار می رفته است: نيروی غار صخره‏ای, نيروی نياکان جنبنده , اما ظاهرا همچنين نيروی مرد جوانی است که دردرون غار با يک گرگ ماده زندگی می کرده .
اين امر در وهله نخست بيان و نشانه نيايش نيايی است که از اهميت بزرگی برخوردار است. خان دودمان خود درحاليکه ازسوی بزرگ رتبه دار قبيله مشايعت می شد, اين نيايش را اجرا می کرد. ازاين گذشته ترکان غرب نيز اين آيين را فراموش نکرده بودند. چنانچه حاکمان اين ترکان خود شخصا نمی توانستند به اين مراسم سفر کنند, هرساله يک کارمند بزرگ رتبه دار خودرا می فرستادند. اتحاديه چادرنشينان ديگری مانند توپو Pa ) To‌ ( از چنين اصولی پيروی می کردند. تا آنجا که يافته‏ها و داده‏های تاريخی اجازه می دهد تا بتوان داوری کرد ، بايد منشع اين گردهمايی ملی را درحکومت هسيونگ - نو (Hsiung- nu ) جستجو کرد .
در حکومت هسيونگ - نو (Hsiung- nu ) مانند جانشينان آنها , نيايش نياکان با پرستش يک خطه و مرزو بوم معين مربوط است , که بمثابه گهواره خانواده و نسل درنگر گرفته می‏شود. درونمايه اين فرهنگ پيش از هرچيزآيين قربانی است , گاهی حتی يک انسان. اين امر در آيين مذهبی قدری مترداف با قربانی برای خدای آسمان (تانگری ) به نظر می آيد.برخی شواهد نشان می دهند که قربانی هامی توانستند برای رويدادهای مهم ستاره شناسی باشند. مانند تغيير محل وزمان طلوع و غروب خورشيد درتابستان ، آغاز فصل پاييز و برابری روزبا شب و غيره. جالب می بود دانسته شود که آيا آيين قربانی برای نياکان همواره با اين تاريخ ها و رويدادها منطبق بوده است؟
***********************
منبع اين نوشته کتاب خدايان و اسطوره‏ها در آسيای مرکزی, بخش ميتولوژی ترکان کهن اثر پ. زکس است.

Oraz aýyňyz gutly bolsun!

Ýetip gelen Oraz aýyňyzy gutlamak bilen birlikde, edýän ybadatlaryňyz we tutýan oarazaňyzyň kabul bolmagyny arzuw edýäris.

Bu ýyl Oraza tutmagy, bir näçe musulman ýurtlar duşenbe günden we bir niçesi sişenbe günden başlaýarlar.

Ýeňişiňiz gutly bolsun!

Turkmenstudents saýtynyň beren habaryna görä, Eýranyň ýaş wolleýbalistleri Hytaý oýunçylaryny 3-1 ýeňip, Aziýanyň ýaşlar arasynda geçirilýän oýynlarynyň ýeňijisi bolup, altyn medaly almagy başarypdyrlar.
Eýran oýunçyarynyň arasynda iki türkmeniň bardygyny bellemek ýerlikli bolsa gerek.
Biz hem öz gezegimizde, bu ýeňiş bilen siziň hemmäňizi gutlasymyz geýär.
Bu oglanlaryň öz oýynlary bilen, öz halkynyň abraýyna abraý goşýandyklary has hem buýsançlydyr. Goý her kim öz edip başarýan işi bilen özüne we şonluk bilen öz halkyna at-abraý getirsin.
(Habar we suratyň alynan ýeri: Turkmenstudents saýty)

تفسیر یک خبر – خبر مندرج در بخش 3

همین سه قسمت از مطلب چاپ شده تحت شماره‏های 1، 2 و 3 تا همین حد اکتفاء میکند تا بتوانیم یک خبر را براساس داده‏های خود خبر بررسی کنیم. دقت بفرمائید در این تفسیر نباید برداشت شخصی خود و تجارب اندوخته را دخیل نمود. ما فقط به بررسی خود خبر خواهیم پرداخت. در حال حاضر نظر ما نقد خبر نیست و تنها دریافت پیام خود خبر است. ـ
در ضمن توجه داشته باشید اکثراٌ جان کلام یا بعبارتی ایده اصلی در جمله اولِ پاراگراف اول نوشته شده سپس به جزئیات یا توضیحات و تشریحات پرداخته میشود. ـ
فرض را بر این میگیریم که این شخص خواننده خبر دارای حداقل اطلاعات در باره ایران، فرهنگ آن و اسلام است.ـ
منبع خبر:ـ

1. (http://balatarin.com/permlink/2008/5/13/1302988#comments)

2. (http://balatarin.com/tag/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87+%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9)

خبر: حجت‏الاسلام "محمدحسن راستگو" هورا کشيدن، کف زدن، اختلاط دختر و پسر و موسيقي برنامه‏هاي کودک را قابل پذيرش ندانست.ـ
برداشت خواننده ما: شخصی که دارای تحصیلات دینی در حد (حجت‏الاسلامی) بوده و اسمش (محمدحسن راستگو) میباشد، در مورد:ـ

(هورا کشيدن
کف زدن
اختلاط دختر و پسر
و موسيقي برنامه‏هاي کودک)
اظهار نظر کرده و آن را (قابل پذيرش ندانسته) است.ـ
حال باید دید این یک نظر شخصی است یا اظهار یک فاکت.ـ
این اظهار نظر متکی بر چیست (علت پیدایش این اظهار نظر)؟ جانبداری از طرف یا چیز بخصوصی، عرف و عادت، قانون اساسی، قانون پخش برنامه از تلویزیون، شریعت و ...ـ آیا منبعی که به آن اشاره میشود از اعتبار مناسب برخوردار است یا نه؟ این "اعتبار" برای چه کسی دارای اعتبار است؟ـ

به گزارش سايت خبري رسا
اشاره به منبع این خبر

رئيس مرکز تربيت مربي کودک و نوجوان
منصب اداری این شخص (رئیس مرکز تربيت مربي کودک و نوجوان) است

دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم
این مرکز تابع (دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم) است.ـ

به طور مشخص برنامه تلويزيوني "فيتيله جمعه تعطيله" را که صبح‏هاي جمعه از شبکه دوم سيما پخش مي‏شود، مورد ارزيابي قرار داد
اطلاعاتی در باره نام برنامه تلویزیونی، کانال و زمان پخش آن.ـ
حال نتیجه ارزیابی وی:ـ

و گفت؛ "اختلاط دختر و پسر از اشکالات برنامه فيتيله است.ـ
این برنامه دارای چندین اشکال است (اختلاط دختر و پسر از اشکالات برنامه فيتيله است).ـ
اشکال مفرد و اشکالات جمع آن است.ـ
اصلی‏ترین ایراد وی (اختلاط دختر و پسر) است.ـ

هر چند بچه‏هاي حاضر در اين برنامه کوچکند و از نظر شرعي، تکليفي ندارند
حال توضیح و تشریح این ایراد از جانب فرد مذکور: (مطلب را بخوانید)ـ
پس شرایط سنی برای تکالیف معینی در شریعت مقرر است. این (بچه‏ها کوچکند و از نظر شرعي، تکليفي ندارند)ـ

اگر شریعت، دختران و پسران در این سن را مکلف نمیکند و حضور آنها را در یکجا ممنوع نمیداند، چرا باید حرفی زده شود و توسط خود همان شخص بلافاصله از نظر شریعت رد شود. چون گویا قرار است براساس شریعت آن را مردود بشماریم. آیا معنی آن این است که شریعت دهان همه را میتواند ببندد؟ در این سری مطالب همانطور که گفته شد، هر نویسنده دارای هدفی است. ما باید سعی کنیم هــدف اظـهـار نـظـر کننده را دریابیم.ـ

و من هم انسان تنگ‏نظري نيستم
حال نظر شخصی فرد در مورد خودش ابراز میگردد. هدف چیست؟ اظهار آشنائی، تبلیغ یا ...ـ

که حجاب کامل را براي بچه‏هاي نابالغ واجب بدانم،ـ
خوانده مذکور (که گفته شد در مورد ایران، دین، فرهنگ و تاریخ آن دارای کمترین اطلاعات است) میفهمد حجاب، ظاهراٌ انواع گوناگونی دارد (حجاب کامل و ...) و حجاب کامل برای بچه‏های نابالغ واجب نیست.ـ

ولي مساله اين است که دختربچه بايد بداند پوشش او با پسرها فرق دارد
از آنجائیکه شریعت "اشکالات" فوق را برای دختر بچه‏های کوچک منع نکرده، پس باید "اشکالات" را مدلل و مستدل نمود. براساس این استدلال و براساس این اظهار نظر، دختر بچه نمیداند که پوشش او با پوشش پسرها فرق دارد. پس این امر قرار است برای روشنگری دختر بچه‏ها صورت بگیرد.ـ

و مجاورتش با آنها کار درستي نيست،ـ
پس فرق داشتن پوشش، موجب نادرستی مجاورت دختر بچه و پسرها میگردد. خواننده (غربی یا از مناطقی که با ایران آشنائی ندارد) گذشته از عجیب بودن این نظر، فکر میکند پس چرا به دختر بچه‏ها و پسرها لباس یکسان نمیپوشانند. مثلاٌ تی‏شرت و شلوار یا حجاب کامل برای هر دو تا این محدودیت برای در مجاور هم قرار گرفتن را از بین برد.ـ

از اين رو مي توان با پوشاندن لباس‏هاي رنگي زيبا با پوشش مناسب به دختربچه‏ها، آنها را از کودکي با اين مفاهيم آشنا کرد
اظهار نظر کننده نحوه برون رفت از مشکلی که مطرح میکند (و از نظر شرع بلامانع است) را ارائه کرده که در آن علاوه بر به گوشه راندن اناث تلقین مردسالاری نیز نهفته است. ـ

و در برنامه‏هاي تلويزيوني هم مي توان آنها را از هم جدا، يا يک برنامه ويژه دختران و يک برنامه ويژه پسران توليد کرد.ـ
اظهار نظر کننده نحوه برون رفت دیگری را از مشکلی که مطرح میکند ارائه کرده و مسئله تنها به پوشش ختم نمیگردد. اظهار نظر کننده ظاهراٌ در پی آن است تا به خواننده بقبولاند که علاوه بر پوشش رنگی زیبا برای دختر بچه‏ها باید آنها را از پسرها جدا نمود. همانطور که در بالا ذکر شد، این پوشش و جدا کردن، از نظر شرع مردود نیست. پس این یک اظهار نظر شخصی است. در کل متوسل شدن به مقدسات و باورهای مردم، در صورت احتمال بروز تردید در صحت گفنه‏های یک شخص یا یک جریان فکری، و سعی در مدلل و مستدل نمودن افکار خود از طریق آن یکی از شگردهای برخی نیروهای موجود در جوامع بشری میباشد.ـ

اين پژوهشگر کودک و نوجوان حضور خود را در برنامه فيتيله و عمو پورنگ منتفي دانست
خواننده این مطلب درمیایبد که اظهار نظر کننده، علاوه بر داشتن مدارج تحصیلی حجت‏الاسلامی و رئیس مرکز بودن، پژوهشگر در مسائل کودکان و نوجوانان نیز میباشد. حال بهر دلیل، در این برنامه کودک که آن را ارزیابی و در مورد آن اظهار نظر کرده و یکی از موضوعات پژوهش وی نیز میباشد، شرکت نخواهد کرد.ـ

و خاطرنشان کرد؛ "حضور يک شخصيت حقيقي و حقوقي با لباس روحانيت در چنين برنامه‏هايي که همراه با تحرک وسيع و قوي هنرمندان آن است، هيچ تناسبي ندارد و تاثيرگذار هم نيست،ـ
تا جائی که در فرهنگها، لغت‏نامه‏ها آمده: شخصیت حقیقی به افراد و شخصیت حقوقی به شرکتها، ادارجات، سازمانها، وزارتخانه‏ها و امثالهم اطلاق میگردد. به شخص حقیقی میتوان لباس روحانیت پوشاند ولی شخصیت حقوقی،... خواننده ما فکر نمیکند که همچون لباسی دوخته شده باشد و این را به عنوان یک اشتباه لپی در نظر میگیرد. چون، این ایده اصلی این مطلب نیست. خواننده ما برداشت میکند که: لباس روحانیت با تحرک وسیع و هنرمندان قوی دارای تناسب نبوده و تاثیرگذار هم نیست.ـ

هرچند مي‏توان به صورت کمکي و جنبي مثل تماس تلفني در اين برنامه حاضر شد".ـ
خواننده ما درمیابد: به نظر اظهار نظر کننده، آنجا که حضور مستقیم از تاثیرگذاری لازم برخوردار نیست حضور جنبی ممکن است بیشتر تاثیرگذار باشد.ـ

درک مطلب از نظر خواننده ما براساس خود خبر: ـ
یک حجت‏الاسلام که رئيس مرکز تربيت مربي کودک و نوجوان دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم است برنامه تلويزيوني "فيتيله جمعه تعطيله" را مورد ارزيابي قرار داد. این فرد میگوید که اظهار نظر وی در باره برنامه تلویزیونی از نظر شرع قابل قبول نیست و حضور با لباس روحانیت در چنین برنامه‏هائی تناسبی ندارد و تاثیرگذار نیست.ـ

خواننده گرامی، سعی خواهد شد تا مثالها از زندگی روزمره گرفته شود تا فهم آن آسان و نیاز به درک درست مطلب بیشتر و بهتر برجسته گردد. ـ

ادامه دارد...ـ

ارزیابی درک مطلب (3)ـ

بخش 2- هدف (منظور) نویسنده

قسمت اول شناسائی هدف نویسنده
شما برای چه میخوانید؟ ـ
جهت یافتن مطلب جدیدی؟ ـــــــــــــــــ این نوع مطالعه جهت کسب اطلاع میباشد. ـ ***
جهت سرگرمی و استراحت؟ ـــــــــــــ این نوع مطالعه جهت سرگرمی میباشد. ـ ***

ـ *** هر دو مورد فوق‏الذکر؟ ــــــــــــــــــــ کتاب و مقاله‏ای که میخوانید جهت کسب اطلاع و در عین حال سرگرمی میبباشد. ـ

نویسندگان برای چی مینویسند؟ ـ

بطور معمول، نویسنده دارای انگیزه‏ای برای نگارش میباشد: ـ
آنها قبل از اینکه شروع به نگارش بکنند تصمیم میگیرند برای چی بنویسند. ـ
______________________________________________________ـ
هدف نویسنده

ا- اطــلاع دادن: ـ

انتقال معلومات، آموزش، تشریح ـ -
دادن اطلاعات به خواننده ـ -
مثال: منابع غیر تخیلی ـ
کتاب درسی، دفترچه راهنما، دایرة‏المعارف، دستورالعمل، گزارشهای روزنامه‏ها و مجلات ـ

ـ2. ســرگــرم کــردن: ـ

نوشتن داستان، بازگو کردن واقعه با نمک یا مهیج ـ -
در میان گذاشتن ایده‏ها و احساسات با خواننده ـ -
مثال: داستانهای تخیلی (غیر واقعی) ـ
نوول، شعر، نمایشنامه، داستان کوتاه، جوک، مطالب خنده‏دار، افسانه – داستانهائی که در عین سرگرم کردن سعی در آموزش خواننده دارد. ـ
بخشهائی از مجلات و روزنامه‏ها – بخش ورزش، مد لباس و امثالهم. ـ

ـ3. تــرغــیـب کــردن: ـ
متقاعد کردن خواننده برای قبول کردن نقطه‏نظر نویسنده ـ -
ترغیب خواننده برای خریدن کالای بخصوصی ـ -
مثال: سرمقاله، تبلیغات. ـ
___________________________________________________ـ

بیشتر از یک هدف: ـ
بعضی از مقالاتی که میخوانید ممکن است بخواهد بیشتر از یک هدف را القاء بکند. ممکن است شما را سرگرم بکند و در عین حال اطلاعاتی را ارائه بکند یا اطلاعاتی به شما داده درصدد ترغیب شما باشد. ـ

وقتی شما تصمیم میگیرید که نقطه‏نظر نویسنده چی است، شما باید قادر باشید علت این برداشت خود را تفهیم بکنید. ـ

چـــنــــد مـــثـــال: ـ
ماه، قمر طبیعی زمین است. ماه به دور زمین در طی تقریباٌ هر بیست و نه روز و نیم یکبار میچرخد. این مدت را ماه قمری گویند. ماه خیلی کوچکتر از ستارگان و خورشید میباشد. اما بخاطر اینکه نزدیکتر به ما است، بزرگ به نظر میرسد. ـ

یکی از بهترین طرق لکه‏زدائی از البسه استفاده از مواد سفیدکننده است. مواد سفیدکننده بیشتر از مواد دیگر لکه‏زدا در از بین بردن لکه موثر است. اگر شما از مواد سفیدکننده کلراید استفاده میکنید، پس شما میدانید که از بهترین مواد سفیدکننده موجود دارید استفاده میکنید.ـ

حجت الاسلام راستگو: کف زدن و هورا کشيدن در برنامه کودک قابل پذيرش نيست

(دو مـنـبـع)

1. (http://balatarin.com/permlink/2008/5/13/1302988#comments)

2. (http://balatarin.com/tag/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87+%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9)

حجت‏الاسلام "محمدحسن راستگو" هورا کشيدن، کف زدن، اختلاط دختر و پسر و موسيقي برنامه‏هاي کودک را قابل پذيرش ندانست. به گزارش سايت خبري رسا رئيس مرکز تربيت مربي کودک و نوجوان دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم به طور مشخص برنامه تلويزيوني "فيتيله جمعه تعطيله" را که صبح‏هاي جمعه از شبکه دوم سيما پخش مي‏شود، مورد ارزيابي قرار داد و گفت؛ "اختلاط دختر و پسر از اشکالات برنامه فيتيله است. هر چند بچه‏هاي حاضر در اين برنامه کوچکند و از نظر شرعي، تکليفي ندارند و من هم انسان تنگ‏نظري نيستم که حجاب کامل را براي بچه‏هاي نابالغ واجب بدانم، ولي مساله اين است که دختربچه بايد بداند پوشش او با پسرها فرق دارد و مجاورتش با آنها کار درستي نيست، از اين رو مي توان با پوشاندن لباس‏هاي رنگي زيبا با پوشش مناسب به دختربچه‏ها، آنها را از کودکي با اين مفاهيم آشنا کرد و در برنامه‏هاي تلويزيوني هم مي توان آنها را از هم جدا، يا يک برنامه ويژه دختران و يک برنامه ويژه پسران توليد کرد. اين پژوهشگر کودک و نوجوان حضور خود را در برنامه فيتيله و عمو پورنگ منتفي دانست و خاطرنشان کرد؛ "حضور يک شخصيت حقيقي و حقوقي با لباس روحانيت در چنين برنامه‏هايي که همراه با تحرک وسيع و قوي هنرمندان آن است، هيچ تناسبي ندارد و تاثيرگذار هم نيست، هرچند مي‏توان به صورت کمکي و جنبي مثل تماس تلفني در اين برنامه حاضر شد".ـ

خواننده گرامی، سعی کنید در مطالب فوق علاوه بر یافتن (هــدف نـویــسنـده) دریابید کدامیک (نــظـر شـخـصـی) یا (فــاکـت = واقــعــیـت) میباشد.ـ

ادامه دارد...ـ

Düşünýärmi? دؤشـؤنـیـارمی؟

Düşünýärmi? دؤشـؤنـیـارمی؟ ـــــــــــــــــ

“Niçeler düşünmän نیچه‏لر دؤشؤنمان ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ"
Göwnüme degýär. گؤنؤمه دگیار. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
Aýdanym däl-de آیدانیم دال-ده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
Islänni aňýar.” ایسلاننی آنگیار." ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
– diýiýpdiň bir gün ــ دییپدینگ بیر گؤن ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
hoşlaşjak wagtym. خوشلاشجاق وقتیم. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
*****
Ynjama dostum, ynjama ائنجاما دوستم، ائنجاما ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
Bu günler hem geçer-de gider. بؤ گؤنلر هم گچر-ده گیدار. ــــــــــــــــــــــــ
Geçmejek gün ýokdur asyl. گچمه‏جک گؤن یوقدور اصل. ـــــــــــــــــــــــــــ
Hoş gün geçişi deý خوش گؤن گچیشی دی ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
Agry hem geçer. آغری هم گچر. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
*****
Ýöne aňmadym bir zady. یؤنه آنگمادیم بیر زادی. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
Ol näme? اول نامه؟ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
Seniň däl-de gepiň dostumy? سنینگ دال-ده گپینگ دوستیمی؟ ـــــــــــــــــ
Adama düşmedik, söze düşermi? آداما دؤشمه‏دیک، سؤزه دؤشرمی؟ ــــ

*****

August 10, 2008

به الگوی سازنده، نه مخرب در ديالوگ نياز است

رحـيـم کـاکـايـی

الگوی سازنده الگوی است که راه به جست و جوی موفقيت، متناسب با هدف‏های انقلابی و اجتماعی و تکامل افراد ميبرد. اما پلميک‏ها و د‌يالوگ‏های مخرب وغيرسازنده نه قادر به ايجاد راستين راه حل هستند و نه توان آنرا دارند که همبستگی را پا‌يه‏ريزی کنند، و دانسته يا ندانسته به دشمنان ملت خدمت کرده و به توهم و تبليغ عليه يکديگر دامن می‏زند.ـ
شکی نيست که نگرش ما به آزادی مطلق در بحث و د‌يالوگ يا بطور کلی دمکراسی در بحث در شکل ايده‏آليستی آن نبايد باشد. زيرا آزادی مطلق و بی‏مرز منطقا به نفی همين آزادی برای همه در بحث می‏انجامد. يعنی اگر من هر چه دلم خواست خواهم گفت و خواهم نوشت و تو نيز هرآنچه دلت خواست بنويس. نوعی به ناهنجاری در شناخت و آنارشی مبتلا شدن. برای همين برای رسيدن به اهداف و آماج خود در بحث نيازی به ابزارهای ضد اصولی، ضد حقيقت و مشکوک نيست. ـ
آيا براستی اين سماجتی که برای گرفتار آمدن به بحث، دسته‏بندی، افترازنی، سياست‏بازی و حسا‌بگری که ثمراتی بکلی منفی دارد، در چيست و از کجا منشاء می‏گيرد؟ نه اين سماجت‏ها و نه آن بحث‏های روشنفکری هيچ کدام نان وآبی برای ملت بويژه ملت ترکمن در شرايط کنونی نيست. مردم از چيز ديگری رنج و مصيبت می‏بينند و به نظر ميرسد بحث‏های اينچنا‌نی برای التيام دردهای آنان نيست. ـ
اين گونه بحث‏ها و پلميک‏های سياسی تنها محصول چند روشنفکر ترکمن خارج‏نشين ميتواند بنظر آيد که جايشان در اروپا گرم و نرم است. ـ
نميتوان نقش يک روشنفکر پيشتاز را ايفا کرد آنگاه به شيوه‏هايی از گفتگو و د‌يالوگ روی آورد که مبتنی بر فردگرايی، اهداف شخصی، سياست‏بازی، پيشوامنشی استوار باشد. روشنفکر که خود يک عنصر ذهنی است، بمثابه يک نيروی سياسی دارای مسئوليت تاريخی است و وظيفه سنگينی را بر دوش دارد. بحث و ديالوگ سياسی در راه مبارزه سياسی هم از اهميت ايدئولوژيک و هم نقش معرفتی و شناختی را دربردارد و خود همواره نشان نقش طبقاتی ذهن است. ـ
گرفتار آمدن به پوپوليسم چيزی جز دچار شدن به گونه‏ای از اشکال غوغا سالارانه مبارزه نيست که پی‏آمد آن اغتشاشات فکری، افتادن از راه بحث اصلی و مبارزه ميان نيروها است. به مفهومی ديگر جانشين کردن اصول تامين منافع ذهنی و ياران و رفيقان خود، غلبه بر رقيب و امتيازات ديگر، فردگرايی، سود رساندن به خواسته‏های ذهنی، يعنی پراگماتيک بودن آن برای شخص، تفرقه افکنی، افترازنی و ولونتاريسم است. ـ
برای ارزيابی بحث‏ها و ديالوگ‏ها و يا جنبه‏های پلميک آن بايد جوهر مشخص و علمی مفاهيم روشن باشد تا تحليل دقيقی از پروسه‏های گذشته و حال مستدل شود. آنگاه نتايج بدست آمده از اين پلميک‏ها بايد برای يافتن راه‏هايی برای اتحاد و هماهنگ کردن فعاليت‏ها عليه مخالفين اتحاد، نيروهای تفرقه‏افکن و شناخت درست از مکانيسم مقوله "منافع اجتماعی- طبقاتی" ياری رساند. ـ
تکامل جامعه لزوما محصول فعاليت‏های انسان‏ها، طبقات و سازمان‏های اجتماعی – سياسی است که نشانگر قدرت آگاهی و آفرينش‏گری اين نيروهای اجتماعی است. الگوی سازنده ديالوگ دارای جاميت نگرش بر مسائل پيچيده، بری از انزوای سکتاريستی، مبتنی بر تجربه تاريخی متنوع است و نه التقاطی است و نه برای استحاله تئوری. ـ
درک غلط از مسائل، زياده‏گويی و خيال‏بافی در درک دگماتيک مسائل، شناخت از مسائل و يافتن راه حل مشترک را دشوار می‏کند و به روند شناخت واقعيات آسيب می‏رساند. اصوليت، اعتبار و درستی روندهای شناخت سياسی يا بطور کل شناخت هيچگاه به يکباره بدست نمی‏آيد. ـ
تظاهر به "خلاقيت"، "نوآوری" در سياست يا در ديد ‌سياسی، ميتواند ضربات جبران‏ناپذيری به همان اصول زده و منجر به انحراف از همان اصول بنياد‌ين شود، گر چه دارای حسن نيت باشد و هدف‏های انقلابی را هم دنبال کرده باشد. ـ
گويا به نظر ميرسد، درس‏هايی که برخی روشنفکران ترکمن خارج‏نشين از تجربيات مبارزاتی گذشته اندوخته‏اند، تنها در نفی و خصومت با گذشته مبارزاتی است نه چيز ديگر و در به اصطلاح نوشته‏ها و "پژوهش"های خود که گاهی از محتوای نازلی برخوردار است، اصطلاحاتی برای روندها و پديده‏های اجتماعی قايل ميشوند که منطقا از هر گونه مفهوم اساسی جامعه شناختی تهی است و هيچگونه مضمون ويژه و نوين در آن مشاهده نميشود. بلکه دارای خصلت چپ‏روانه است که ميخواهد مسائلی را به جنبش و جامعه تحميل کند که از امکانات جنبش در مرحله کنونی مبارزه بسيار بيشتر است و ناديده گرفتن اين امکانات يا مراحل عينا ضرور رشد سياسی خود نه انقلابی ميتواند باشد بلکه ميتواند به ضرر خود تبديل شود. ـ
ما شاهد مقالات بسياری در سايت‏های ترکمنی بوده و هستيم که در باره ضرورت اتحاد نيروهای ترکمن نگاشته شده‏اند. آيا تاکنون اين اتحاد که ضرورت آن نيز مبرم است، انجام گرفته است؟ پاسخ بدون ترديد منفی است. نخست اينکه همواره برای بوجود نيامدن اتحاد مذکور، عمده زير پای غيرعمده قربانی شده است و دوم آنکه چه نوع وحدت و کدام راه وحدت بايد انتخاب گردد، ضرورت آن آشکار نميشود. اين ضرورت با گرفتار آمدن گروه‏ها تنها در بحث، گروه‏گرايی و ديالوگ صرفا برای ديالوگ، نه برای جستن راه حل عقلانی، به بن‏بست کشيده می‏شود.ـ
جريان اجتماعی هنگامی ميتواند به آماج‏های خود دست يابد که به انديشه واحدی برسد. انديشه و عملی که از واقعيت و تفکر علمی نشات گرفته باشد، نه از جمود و هرج و مرج . بايد دانست به کجا رفت و از چه راهی رفت. کسی که ميخواهد پيروز شود، بايد به سختی‏ها هم تن دردهد. با حسن نيت هم نميتوان بدون داشتن طرح درست و روش درست، هماهنگی و پشتکار درست، بدون درک قانونمندی‏های حرکت تاريخ به نتيجه رسيد.ـ

نـظـام‏الـديـن عـلـيـشـيـر نـوايـی

رحـيـم کـاکـايـی:ـ

نـظـام‏الـديـن عـلـيـشـيـر نـوايـی
هـومانيست و پی‏گذار راستين شعر ترکی جغتايی

اگر خراب بود خانه جهان چه عجب
که ديـد خـانه که آبـاد ماند بر سر آب (فانی _ نوايی)ـ


دورانی که بشريت فرزند برومند، شاعر و انديشمند بزرگ خود نوايی را پروراند، خود دارای ويژگی‏های خاص بود. دورانی پرتضاريس که سيمای آن دراحداث معماری‏های شگفت‏انگيز، کاخ‏های با شکوه و به همراه آن بيغوله‏های پراکنده در سطح کشور؛ شکوفايی و درخشش فرهنگ و تقريبا بی‏سوادی کامل يک نسل؛ فراز و نشيب‏ها و افت دو باره اقتصاد و فرهنگ؛ خودسری و بيدادگری «جهان قلدران و زورمداران» و بی‏حقوقی گسترده توده‏های مردم و سرانجام، گسترش و تضعيف مناسبات تجاری، سياسی و فرهنگی در بسياری کشور‏های جهان بازتاب می‏يافت.ـ
سيمای اين ساليان وحشت بازتابی بود از حقيقت تنوع، بغرنجی و گاه تناقض جهان. اين آن تفاوتی بود که اين دوران خود را در آن متمايز می‏ساخت.ـ
همه اين پرسمان‏های اجتماعی، فرهنگی و مضاف بر آن بغرنجی و دشواری راه بر شيوه تفکر، خصلت آفرينندگی و راه زندگی عليشير نوايی نه تنها تاثير خود را می‏گذاشت، بلکه آن را تعيين می‏کرد. هرچند به چکامه‏های شاعر نامی نوايی، مردم ارج بسيار می‏نها‌دند، اما حاکمان وقت با او در افتاده بودند.ـ
از يک سو خدمت و جايگاه والا در دربار فئودالی که توسط فئودال‏های مرتجع و اشراف مذهب‏سالار احاطه شده در پيش بود و از سوی ديگر عملی ساختن آرزوهای بزرگ، اهداف شرافتمند و جستجوی حقايق بزرگ. دراين ميدان شکست‏ها و پيروزیها، ناآشنايی با راز راستين شکست‏های خود و در پيوند با آن درام جان آزار معنويی که همه زندگی فرزند نابغه زمانه را تعقيب می‏کرد، در کار و پيکار بودند.ـ
پس از مرگ تيمور در سال 1405، امپراطوری عظيم فئودالی و مستبد او فروريخت و جنگ‏های داخلی خونينی آغاز و ادامه يافت. در اين دوران ارتجاع بيدادگری می‏کرد و به کشتار دگرانديشان آغازيده بود. تجلی خاص و تراژيک اين کشتار، قتل دانشمند بزرگ اولوغ‏بيک و پيگرد بی‏رحمانه هواداران او و انهدام رصدخانه نجومی مشهور اولوغ بيگ در سمرقند، که افتخار بشريت بود، است.ـ
زمانيکه عليشير نوايی در هرات در سال 1441 زاده شد و به تحصيل در مدرسه می‏پرداخت، اين تراژدی همچنان در خاطرات مردم تازه بود. هرچند عليشير از خانوداه نامی نزديک به محافل دربار تيموريان بود، سهم او چيزی جز زندگی بسيار ناآرام و دشوار نبود. ـ
در اثر آشوب‏ها و تحولات سريع در حيات سياسی خانوداه نوايی که منجر به ترک هرات می‏شود، تحولاتی نو رخ می‏دهد. نوايی پس از بازگشت دو باره پس از چندين سال به هرات، به خدمت حاکم وقت ابواقاسم بابور در می‏آيد و پس از چند سالی دوباره به مشهد کوچ و از آنجا بار ديگر به هرات شهر نگين دنيا و از آنجا هم پس از مدتی به سمرقند که درآن زمان يکی از کانون‏های نامی فرهنگ خاورزمين بود رهسپار می‏شود.ـ
نوايی علی‏رغم خشونت عصر خود و دشواری‏های زند‌گی شخصی، توانست آثار توانمند و ماندگاری که دارای اهميت عموم بشری است، بوجود آورد. دراين آثار وی ستمکاران و تاراجگران مردم را به تازيانه انتقاد می‏گيرد، شر اجتماعی را افشاء، نيکی وعدالت را می‏ستايد. ـ
همه اين‏ها نفرت از نوايی را از سوی فئودالها، روحانی‏نمايان و اشراف دارای روحيات تجزيه طلبانه و مرتجع تشديد می‏کند. زمانه به فرمان تاريخ بسيار‏ها کرده بود، اما نوايی شاعری نبود که به چرخش محيط بچرخد .از اين رو در سال 1476، نوايی ازمقام وزارت سلب مسئوليت کرده و زندگی خود را تماما وقف آثار خلاق می‏کند. او اشعار بسيار عالی و ناميرايی را در سال‏های 1485 - 1483 که سرشار از انديشه‏های بسيار پيشرفته برای دوران خود بود، بوجود می‏آورد.ـ
مبارزه نمايندگان ارتجاع فئودالی و اشراف عليه نوايی بسيار شد‌ت می‏گيرد و در سال 1487 او را روانه استر آباد می‏کند. اما مبارزه - مبارزه است. نميتوان و نبايد روحيه خود را از دست داد، نميتوان و نبايد تسليم شد. در اينجا هم نوايی که دور از زادگاه خود است، باز به ايجاد آثار خلاق می‏کوشد. او آنچه را که در با‌يست خود بود، می‏خواست به سامان برساند. نوايی خواستار نظام راستين انسانی با مردمی نو بود.ـ
نوايی بارها به حسين بايقرا، دوست دوران جوانی خود با تقاضای بازگشت او به هرات روی می‏آورد. اين تقاضا بی نتيجه می‏ما‌ند. اما سرانجام درسال 1488 حسين بايقرا می‏پذيرد که نوايی به هرات بازگردد. ولی نمايندگان ارتجاع فئودالی برای رويارو قراردادن عليشير نوايی با حسين بايقرا اقدامات بعدی را بعمل می‏آورند. سلطان بايقرا زير بار اين اقدامات می‏رود و نوايی را از دربار بيرون می‏کند. نوايی، اين هومانيست بزرگ و شاعر کبير در سوم ژانويه 1501 برای هميشه چشم برجهان می‏بندد.ـ
از ديرباز بود که درخاورنزديک و ميانه شعر و نظم با پويه‏ای شتاب‏انگيز در حال گسترش بود و جريان‏های متنوع و کثرت ژانر‏ها بوجود می‏آمدند. آثار و خلاقيت هر يک از انديشندگان کبير اين شعر و نظم مانند، رود‌کی، فرد‌وسی، نظامی، عطار، سعدی، حافظ و جا‌می، برگ زرينی را در تاريخ ادبيات منطقه می‏گشود.ـ
در شکل‏گيری و تکامل استعداد خودويژه عليشير نوايی، اين ميراث شعر و منظوم اسلاف برجسته او بود که به ياری وی می‏شتابيد. عليشير نوايی آشنايی کافی به ادبيات عرب و هند داشت. ـ
از سوی ديگر سرچشمه و منبع خلاقيت نوايی، روايت‏های ميتولوژيکی و اسا‌طيری، آثار شفاهی مردم ازبک و ديگر خلق‏های خاور بود که او آنها را بگونه‏ای گسترده و خودويژه بکار برده است. اين همان پيوند ادبيات با خلاقيت ملی و منظوم بود. يعنی ضرورت بازگشت ادبيات به زندگی واقعی و زبان زنده مردم، که در آن عناصر آرمان‏های اجتماعی، آگاهی ملی و تصور از مکان آرزو متجلی است.ـ
نوايی برآن بود که وظيفه اصلی ادبيات، تثبيت زيبايی و مبارزه عليه شر اجتماعی است. واژه‏گان هنری ضمن دفاع از برتری‏های معنويی مردم سا‌ده، همانگاه بايد ستمگران را افشاء می‏کرد. نوايی در آثار خود به اصول رئاليسم، رمانتيسم شاعرانه و خوشبينانه باور داشت. ـ
چهره‏ها‌يی مانند فرهاد، اسکندر و ديگران نشانه آرمان‏های والا، نيروی معنوی پرتوان و قابليت خلاق انسان بود‌ند. رمانتيسمی که بعدها در نيمه نخست قرن نوزدهم نه تنها در روسيه بلکه در اروپا در پيوند تنگاتنگی برای آزادی اجتماعی و ملی نقش بزرگی بازی کرد.ـ
در دوران نوايی مبارزه در راه زبان ازبکی خصلت اجتماعی فوق‏العا‌ده شديدی را بخود می‏گيرد. شاعر درمی‏يافت که زبان يکی از مهمترين ابزار تکامل فرهنگ و شناساندن مردم به جهان و دانش است. ـ
هومانيست بزرگ ما برآن بود که مناسبات حقارت‏آميز اجتماعی نه تنها به زبان، بلکه به ملت نيز اهانت می‏کند. با‌يد امکانات عظيم زبان مادری را کشف، تکامل و غنی ساخت. شاعر براين وظيفه دشوار فايق می‏آيد و ضمن نگاهداشت احترام عميق و صادقانه به زبان‏های ديگر خلق‏ها، آثار بزرگ خود را بوجود می‏آورد.ـ
نوايی بمثابه شاعر و دانشمند بر تجارب عظيم و بسيار غنی اندوخته شده توسط دانشمندان برجسته شرق دوران آنتيک و آسيای ميانه در زمينه ستاره‏شناسی، رياضی، شيمی، فلسفه و امثال آن تکيه می‏کند. دراين باره علاقمندی او به کار ابوعلی سينا، فارابی، اولوغ‏بيک و ديگران و کثرت نظارت شخصی او بر علوم طبيعی، فلسفی و اجتماعی گواهی می‏دهد. نوايی دريافت که علم در حکم آزادی معنويی انسان و مردم است.ـ
نوايی در آثار خود خلاقانه پا در جای اسلاف خود می‏گذارد و موضوعات سنتی و سيمای قهرمانان را تکامل بخشيده و با درونمايه‏ی نوينی آنها را بيرون می‏دهد. راه خلاق عليشير نوايی د‌شوارگذر بود. اما او در شرايط سخت زنده بود و در بودِ خود کا‌ونده حقيقت و جويای عدالت.ـ
شاعر بمثابه فرزند زمانه خود نتوانست به دلايل بنيادين شکست آرزوهای خود و در عدالتی که عميقا برآن باور داشت، پی‏ببرد. علاوه برآن نوايی چنان مسائل و وظايفی را پيش‏رو می‏گذاشت که به آنها نه آن دوران بطور کلی، نه مردم و نه علم آن دوران بويژه، نمی توانست پاسخ بدهد. نبوغ نوايی هم به اين امر ناتوان بود.ـ
زيرا حقيقت و رهيافت اين پرسمان‏ها هنوز ديرياب بود و رستاخيزی را در تاريخ می‏بايست تا کاوشی درآينده کند.ـ

برای نمونه نوايی می‏خواست اسرار دورترين ستاره‏ها و بيکرانی کاينات را بداند و هم بشناسد، او می‏خواست ماهيت درونی زندگی برروی زمين را دريابد و علل واقعی آنرا مشخص کند. او می‏خواست بداند چرا نيکی پايمال شده، اما شر پيروزمند است. يا آروزی جامعه‏ای را داشت که در آن عدالت حاکم باشد. او از خود می‏پرسيد، کجاست هنجاری و حاکميت عدالت.ـ
جهان بی عدالت و جهان ستمگران برای اين هومانيست بزرگ دردآور بود. نوايی در اشعار قهرمانانه خود مبارزه فعالی را عليه کسا‌نی که تخم دشمنی ميان خلق‏ها می‏کاشتند، می‏کرد. او می‏خواست حتی از راه دربار نيز در خدمت رفاه مردم با‌شد. ـ
در کتاب تاريخ ادبيات ايران ذ. صفا آمده که عليشير نوايی هنگاميکه در خراسان سمتی داشت، به هنرمندان و آبادی و عمران شهر کمک می‌کرده است. منجمله به «ايوان جنوبی صحن آستان رضوی، نهرآب بالا خيابان در مشهد،رباط سنگ بست، رباط ديزآباد، بند آجری قريه تروق در نزديکی توس، مقبره قاسم ا‌لانوار در قريه لنگر، نزديک تربت جام و قسمتی از مزار عطار نيشابوری يعنی سنگ مزار آن شاعر که موجود است» مساعدت فراوان می‏کند.ـ
نوايی شاعر، انديشمند، عالم تاريخ و زبان‏شناس، طبيعت‏شناس، تئوريسين ادبيات، موسيقی، دولت و حقوق و شخصيت سيا‌سی بود. وی در اواخر عمر خود در سال 1499 بزرگترين شعر فلسفی خود را به نام «لسان الطير» که هفت هزار بيت را دربرمی‏گرفت، می‏نويسد. ـ
در اين اثر که پاسخی به «منطق الطير» اثر شاعر مشهور عطار است، نوايی با خطوط و جها‌ت فلسفه صوفيانه اثر عطار مخالفت می‏کند. نوايی پرستنده انسان است و معتقد است که انسان پرارزش‏ترين موجودی است که از طبيعت خود جدانشدنی است. ـ
نوايی چندين ماه تا مرگ خود، رساله فلسفی، اجتماعی و سيا‌سی به نا‌م “محبوب القلوب” می‏نويسد که د‌رآن تاثير “گلستان” سعدی و “بهارستان” جا‌می حس می‏شود.ـ

آخرين اثر نوايی، «مجادله دو زبان» است که اند‌کی پيش از مرگ‏اش نوشته شد. در اين اثر نوايی بمانند عالم و زبان‏شناس برجسته و تئوريسين ادبيات تجربه مبارزات چندين ساله خود را در راه زبان مادری تعميم داده، غنا، ظرافت و زيبايی آن را نشان می‏دهد. ـ
اثر بزرگ و پرزحمت ديگر نوايی «گنجينه افکار» است که به نوبه خود مجموعه بزرگ منظوم است و يکی از آثار برجسته ادبيات جهان بوده و می‏توان آن را بمثابه فرهنگ نامه توصيفی آن دوران به حساب آورد. مجموعه ديگر نوايی، اشعار غزلی به نام «د‌يوان فانی» است. اين اشعار به زبان فارسی آفريده شد و به نام مستعار «فانی» منتشر گرديد. ـ
اما «گنجينه افکار» که به زبان کهن ازبکی نوشته شد با نام «نوايی» بود. نوايی برای آثار فارسی زبان خود نام «فانی» را برگزيده بود. وی را شاعر و نويسنده‏ای دو زبانه (ترکی و فارسی) می‏دانند. اشعار نوايی در زبان فارسی به دوازده هزار بيت ميرسد. وی به سه زبان ازبکی، فارسی وعربی تسلط کامل داشت. از آثار ديگر نوايی می‏توان به «سد سکندری» و «چهار ديوان» و «محاکمات اللغتين» اشاره کرد. ـ
از اشعار او به زبان کهن ازبکی يا ترکی جغتايی می‏توان از «خمسه»، «ليلی مجنون» ،«فرهاد و شيرين»، «سبعه سياره» نام برد.ـ
نوايی ارادتی خاص به شاعر و عارف نامی عبدالرحمن جا‌می داشت. وی در مرگ جا‌می به سال 1492 ميلادی (898 هجری) مرثيه‏ای را در قالب ترکيب بند می‏سرايد که آغاز اين ترکيب بند چنين است:ـ

هر دم از انجمن چرخ جفايی دگرست
هر يک از انجم او داغ بلايی دگرست

سرشت راستين مرد‌می، گوهر عموم بشری و بين‏المللی آثار نوايی و مهارت داهيانه هنری او تاثيرات عظيمی در طول چندين سده بر تکامل فرهنگ پيشرو نه تنها ازبکی، بلکه بر تکامل ادبيات آسيای مرکزی گذاشت.ـ
فرهنگ و هنر تجسمی تاثير نيرومندی بر تکامل فرهنگ معنويی جامعه دارد. آنها بر عواطف و احساسات بشری موثرند و در تعيين و شناسايی اخلاق و اتيک هم در مناسبات متقابل شخصی انسانها و هم در مناسبات متقابل اجتماعی تاثيرگذار. پروسه‏های اين تاثير‏پذيری در تکامل فرهنگ بشری توسط تاريخ بررسی ميشوند. ـ
آثار نوايی نيز در برابر آزمون سخت سده‏ها ايستادگی کرد و تاثير خود را گذاشت و بصورت وراثت اجتماعی به دوران کنونی و نسل کنونی رسيد. ـ
نوايی افشاگر استبداد قرون وسطی بود. پويايی، زايايی و با‌لند‌گی انديشه و ستيزش با کهنه‏انديشی فرايافتی بس مهم در انديشه نوايی است. ا‌و خواهنده آينده‏ای روشن، زمانه‏ای نو با مرد‌می نو بود.ـ

نمونه غزلی از نوايي (1):ـ

شکفت چون گل رخسار سا‌قی از می ناب .... بـنــای زهــد مـن از سيـل بــا‌ده گشـت خـراب
مـرا کـه نـقـد د‌ل و ديـن برفت در سر می .... ز نام و ننگ در اين کهنه دير خود چه حساب
بـنــوش بـا‌ده و ديــوانــه بــاش در عــالــم ..... کـه بـهـــر عـالــم د‌يـوانـگـيـسـت بــزم شــراب
چـو امن خواهی از ايـن کارگاه پـرآشـوب ..... مـيـا ز مـيـکـده بـيـرون و باش مست و خراب
اگـر خـراب بـود خـانـه جهـان چه عـجـب ..... کـه د‌يـــد خـانــه کــه آبــاد کــا‌نــد بــر سـر آب

اگـر فـنـا شـدنـت مـيـل هست چـون فـانـی ..... بـرويـت آنـچـه دهــد از سـپـهـــر روی مـتـاب

******

اـ تاريخ ادبيات در ايران. ذ .صفا. ص 385

Paltalkda "Turkmen edebiyaty we sungaty" otagynda

Çykyş we gürrüňdeşlige (dialoga) Çagyrýarys

Tema:Awganistan Türkmenlerniñ edebi hem medeni durumyna syn we Mäne baba;
Gatnaşýan: Balkh universitetiniñ mugallimi ostad Muhammed Salykh Rasekh;
Güni : 1 şenbe (bazar güni ) 3. 08. 2008 // 13. 05. 1387 şemsi ;
Sagady: 19:00 (merkezi Awropa), 21:30 (Tahran), 23:00 (Aşgabat )da başlanýar ;
Yeri: Paltalk > Rooms > Europa > Other > Turkmen edebiyaty we sungaty.
---------------------------------------------

دعوت به سخنرانی و گفتگو
ـ1 - درباره ی فرهنگ و ادب ترکمن های افغانستان و

ـ2ـ درباره ی مأ نه بابا ( ابو سعید ابوالخیر درادبیات فارسی)ـ

سخنران : محمد صالح راسخ استاد دانشگاه بلخ افغانستان (در مزار شریف)ـ
زمان: یکشنبه 3 آوگوست 2008 ( 13 مرداد 1387 )، ساعت: 19 (اروپای مرکزی)، 21:30 (تهران)، 23

( آشغابات) و 13 (تورونتو)

مکان: پالتاک، اتاق "تورکمن ادبیاتی وصونغاتی"ـ

Paltalk Rooms Europe/ Other Turkmen edebiyat we sungaty
Adminler topary

ارزیابی درک مطلب (2)ـ

موثق بودن یا اعتبار اظهاریه

1

بعضی اوقات شما میتوانید اظهاریه یا نظر شخصی را با مراجعه به فاکتهائی که مقاله مورد نظر با اشاره به آن مستدل شده را مورد قضاوت قرار دهید. ـ
اطمینان یابید که این فاکتها با موضوع اصلی مقاله در ارتباط است. بعضی از نویسندگان سعی در جلب احساس همدردی خواننده دارند. ـ

مثال:ـ
در زیر موارد گوناگونی در مورد پرداخت حقوق یکسان به زنان مطرح شده است. آخرین مثال به عنوان بهترین نمونه نظرشخصی براساس استدلال معقول قابل قبول میباشد.ـ
الف) به زنان نباید حقوق یکسان با مردان پرداخت نمود، چون در مشاغلی که نیروی زیادی برای بلند کردن بسته‏های سنگین مورد نیاز است، زنان قدرت اینکار را ندارند.ـ
ب) زنان باید حقوق یکسانی برای کاری که انجام میدهند بگیرند، چون در هر صورت، کار دوم آنهاست. اولین کار آنها خانه و خانواده بوده و بقدر کافی طاقت‏فرسا است.ـ
ج) زنان باید حقوق یکسانی برای کاری که انجام میدهند بگیرند، چون جنسیت ربطی به مسئله ندارد. چنانچه زنان همانند مردان همان کار را درمدت زمان یکسان با همان کیفیت و کمیت انجام بدهند، آنها باید حقوق یکسانی بابت کار یکسان بگیرند.ـ

(به استدلالهای مورد ج توجه بفرمائید: مدت زمان یکسان، کیفیت و کمیت کار)*

2

روش دیگر قضاوت موثق بودن اظهاریه بررسی منبع آن میباشد.ـ
شما احتمالاٌ هر مطلبی که میخوانید را باور ندارید.ـ
متاسفانه، خیلی از اظهاریه‏هائی که به چاپ میرسد در اصل نباید چاپ شوند.ـ
شما چگونه میتوانید تصمیم بگیرید که اظهاریه‏ای را باور بکنید یا نه؟

یک روش ساده – اما نه همیشه مصون از خطا – برای قضاوت در مورد اعتبار، یافتن منبع اظهاریه میباشد. ـ
· به عبارت دیگر، ببینید چه کسی، کدام گروه یا سازمانی مسئولیت اظهاریه را عهده‏دار است.ـ
· منبع موثق منبعی است که حقیقت را در مورد موضوع باید بداند.ـ

مثال:ـ
یک نفر دندانپزشک که هم آموزش دیده و هم دارای تجربه در دندانپزشکی است منبع موثقی برای اطلاعاتی در مورد نگهداری از دندان باید باشد.ـ
تبلیغات یک خمیردندان که بر نظرشخصی یا ادعای به اثبات نرسیده استوار بوده و فاکت نیست، نمیتواند منبع موثقی به شمار آید. ـ
نظر معتبر: "خیلی مهم است که دندان خود را بعد از هر بار غذا خوردن مسواک بزنید."ـ
منبع: اتحادیه دندانپزشکی کانادا

نظر غیر معتبر: "خمیردندان وینترفرش دندان شما را همچون الماس درخشان میکند."ـ
منبع: تبلیغات خمیردندان

از میان اظهاریه‏های زیر مشخص کنید کدام موثق و کدامیک غیر موثق است.ـ
اظهاریه: "حضور در کلیسا مهمترین عامل در تربیت جوانان است."ـ
منبع: یک کشیش محلی

اظهاریه: "بیش از چهل سال است که باعث شگفتی دیگر تولیدکنندگان اتومبیل در دنیا شده و خواب را بر آنها حرام کرده‏ایم."ـ
منبع: تبلیغات یکی از تولیدکنندگان خارجی اتومبیل

اظهاریه: "محمدعلی بهترین بوکسوری است که در آمریکا بدنیا آمده است."ـ
منبع: مدیر امور سازماندهی محمدعلی

اظهاریه: "چهل و هشت درصد از مجردان مرد بین سنین 25 الی 29 ساله پیش والدین خود زندگی میکنند."ـ
منبع: آمار کانادا

خواننده عزیز، دو مثال از یک روزنامه یا کتابی پیدا بکنید که یکی موثق و دیگری غیر موثق باشد.ـ

ادامه دارد...ـ

Eýranda adam atlaryny nädip saýlamaly?

Eýranda doglan bäbege haýsy ady saýlap atlandyrylýandygyny bilmek size hem gyzykly bolmagy mümkin.

Muny bilmek üçin şu ýere giriň we bir harpy basyň.

Atlaryň başy şol harp bilen başlanýan atlar tapylar we nähili atlary saýlap bolýandygyny görersiňiz.

ارزیابی درک مطلب (1)ـ

در اینجا مبحثی در سه بخش خواهیم داشت. این مبحث مربوط به درک درست از متن مورد مطالعه میباشد. ـ

از آنجائیکه اکثر ما ایرانیها بزبان فارسی تسلط بیشتری نسبت به زبان مادری خود داریم، لذا این مباحث را بزبان فارسی ترجمه کردم تا برای هموطنان بیشتری قابل مطالعه باشد. ـ

*******.*******

این مبحث مطالعه انتقادی (تنقیدی) و مهارت درک شما را با کمک توانائی در ارزیابی یا داوری در باره آنچه که خوانده‏اید تقویت خواهد کرد. یکی از بخشهای مهم این پروسه شناسائی تاثیر ایده‏ها و احساسات شما بر مطالعه شما است. ـ

شما تفاوت بین فاکت (واقعیت) و نظر شخصی براساس شواهد را شروع به بررسی خواهید کرد. سپس، شما بررسی منتقدانه انواع اهداف نویسندگان را یاد خواهید گرفت. نیت آنها چه میتواند باشد: ـ

در اختیار گذاشتن اطلاعات، ـ

متقاعد کردن خواننده

یا صرفاٌ سرگرم کردن است؟

همچنین شما با روشهای مورد استفاده آنها آشنا خواهید شد. در عین حال، از نزدیک نگاهی به این تکنیکها در تبلیغات خواهید داشت. ـ

پس از آن، شما انتخاب و شکل دادن به نظرات شخصی خود پس از مطالعه مقاله‏هائیکه سعی در متقاعد کردن شما برای قبول نقطه نظر مشخصی دارد را شروع خواهید کرد. سرانجام، شما مدلل نمودن نظرات شخصی خود براساس اطلاعات داده شده در مقاله و نه براساس ایده‏ها و احساسات قبلی شما، تمرین خواهید کرد.ـ

بخش 1- فاکت (واقعیت) و نظر شخصی

الف. شما قادر خواهید بود فرق بین فاکت (واقعیت) و نظر شخصی را براساس شواهد تمیز دهید. ـ

ب. شما قادر خواهید بود میزان اعتبار (موثق بودن) اظهارات را با بررسی جزئیاتی که اصل مطلب را همراهی میکند، مورد قضاوت قرار دهید. ـ

ج. شما قادر خواهید بود استفاده از فاکت (واقعیت) و نظر شخصی در صنعت تبلیغات را تشخیص بدهید. ـ

بخش 2- هدف (منظور) نویسنده

الف. شما قادر خواهید بود هدف نویسنده را در متن مورد نظر شناسائی نماید: دادن اطلاعات، متقاعد کردن یا سرگرم کردن. ـ

ب. شما قادر خواهید بود اظهارات (جزئیات) تکمیلی نویسنده برای رسیدن به هدفی مشخص را تمیز دهید. ـ
ج. شما قادر خواهید بود روشهای نویسنده، بخصوص در تبلیغات، را شناسائی کنید: متقاعد کردن و متوسل شدن به احساسات شما با جا زدن نظر شخصی بجای فاکت (واقعیت). ـ

بخش 3- شکل دادن به نظر شخصی

الف. شما قادر خواهید بود نظر شخصی خود را از بین دو نظر شخصی قابل انتخاب، بعد از خواندن مقاله‏ای که سعی دارد شما را متقاعد به قبول نظر شخصی معینی نماید، انتخاب بکنید. ـ

ب. شما قادر خواهید بود نظر شخصی خود را در مورد مسئله مشخصی بنویسید و آن را بعد از خواندن مقاله‏ای در آن مورد، مدلل نمائید. ـ

ج. شما قادر خواهید بود نظر شخصی خود را از بین دو دیدگاه متفاوت انتخاب و نظر شخصی خود را مدلل نمائید. ـ

*******.*******

بخش 1 فاکت (واقعیت) و نظر شخصی

------------------------------------------------------------------------------------.

فاکت بخشی از اطلاعات یا اظهاریه (اطلاعیه، بیانیه، ادعا) میباشد که درست است (واقعیت دارد). ـ

قابل تحقیق است. درستی آن قابل اثبات یا نشان دادن است. ـ

نظر شخصی اظهاریه (اطلاعیه، بیانیه، ادعا) میباشد که درستی آن قابل اثبات یا نشان دادن نیست. ـ

------------------------------------------------------------------------------------.

فاکت به اظهاریه‏ای اطلاق میگردد در مورد اتفاقی در شرف تکوین یا رخدادی در زمان گذشته که قابل اثبات است. ـ

مثال: ـ

دارد برف میبارد. ـ

دیروز برف بارید. ـ

نظر شخصی به نظر، باور، احساسات و پیشگوئی (پیش‏بینی) اطلاق میگردد. ـ

مثال: ـ

فردا باید برف ببارد. ـ

آقای فلانی خیلی جاه‏طلب است. ـ

کلیه قاتلان باید به اشد مجازات محکوم گردند. ـ

------------------------------------------------------------------------------------ـ

راهنمائی‏های مهمی که شما را در شناسائی فاکت و نظرشخصی یاری خواهد کرد. ـ

الف. متمایز کردن یا بیان فرق بین آنچه که واقعاٌ فاکت است و آنچه که قرار است قبول بکنید را یاد بگیرید. ـ

ب. همه مطالبی را که میخوانید قبول نکنید. مؤلفان/نویسندگان دوست دارند احساسات خود را در مورد هر چیزی بیان نمایند. ـ

ج. نظر شخصی همیشه بخودی خود چیز بدی نیست. خواندن نظر افراد در مورد موضوع مشخصی جالب است. ـ

د. نویسندگان اکثراٌ نظری را مطرح کرده فاکتهائی جهت تائید نظر خویش ارائه میدهند تا شما را متقاعد بکنند. ـ

هـ. توانائی در قضاوت اینکه آیا نظر شخص قابل اعتبار است یا نه و فاکتهای ارائه شده جهت تائید آن، خیلی مفید است. ـ

و. توانائی در استفاده از این مهارتها برای قضاوت در مورد تبلیغات مهم است. کدام تبلیغات به احساسات متوسل میشود و نظری بیش نیست؟ کدامیک به شعور متوسل شده و واقعی میباشد. ـ

------------------------------------------------------------------------------------ـ

اظهاریه: ـ

در بازار، ماشین ظرفشوئی (مثلاٌ: کامیکادو) بیشترین فروش را نسبت به ماشینها داشته است. این ماشین باید ماشین خوبی باشد. ـ

بررسی: ـ

در اظهاریه فوق، استدلال مذکور دال بر اینکه این مارک ماشین ظرفشوئی خوب است، بر کیفیت عالی ماشین ظرفشوئی استوار نیست، مثل: "10 سال ضمانت". ـ

تنها دلیل موجود ادعای عامه‏پسند و محبوبیت آن است (بیشترین فروش نسبت به ماشینهای دیگر). ـ

فاکت و نظر را تشخیص بدهید: ـ -

سگها و گربه‏ها حیوانات خانگی محبوبی هستند. ـ

سگها نسبت به گربه‏ها دوست داشتنی‏تر هستند. ـ

هر کسی از مرگ میترسد. ـ

هر کسی دیر یا زود میمیرد. ـ

در اتاق نشیمن سه لامپ وجود دارد. ـ

ما به روشنائی بیشتری برای اتاق نشیمن احتیاج داریم. ـ

آقای فلانی آدم بدبختی است. ـ

من از آقای فلانی خوشم نمیاید. ـ

ادامه دارد...ـ